उत्तराखंडी ई-पत्रिका की गतिविधियाँ ई-मेल पर

Enter your email address:

Delivered by FeedBurner

उत्तराखंडी ई-पत्रिका

उत्तराखंडी ई-पत्रिका

Tuesday, June 29, 2010

कुछ खाणक जू अब प्रचलन मा नी छन

Garhwali Recipes, Kumaoni Recipes, Uttarakhand Recipes, Himalayan Recipes
कुछ खाणक जू अब प्रचलन मा नी छन
Bhishma Kukreti
पैलि पहाड़ों की आर्थिक अर सामाजिक स्तिथि इन छे की भोजन का बान जंगळ पर निर्भरता जादा छे.
कुछ खाणक की जानकारी इन च जो अब प्रचलन मा नि छन:
१- तूंग को आटो : प्क्याँ तूंगऊँ दाणु तैं क्वादू , जौ दगड़ पीसिक आटो बणदो छौ
२- सकीनअ फूलूं पक्वड़ी ar Vegetable : शौकिया त अबी बि pakvdi ar bhujjee बणदी पण पैलि आम बात छे
३- सिरळ अ जळड़ऊं उपयोग : सिरळ अ जळडों तैं उसेक खाए जांद छौ

Copyright@ Bhishm Kukreti , Mumbai, India, 2010

बौण का फल (Fruits from forest)

Kumaoni Food , Garhwali Food, Uttarakhand Food, Himalayan Food
बौण का फल (Fruits from forest)
Bhishma Kukreti
डम्फू
मेहल (मेंलु )
वन मेहल
दाड़िम (द्लिमु )
एनोना
जंगली सर्रफ्फा
वन पाटी
चूड़ा
चालटा
वेळ कुण्डी
सेमळ
बेळ
बेर
घिंघारू
आमड़ा
भिनु
हिसर
काली हिसर
पाणी क काफल
भमोरा
बहेड़ा
तिमल
बेडु
खैणु
औंल़ा
डांडों काफळ
किन्गोड़ा
तूंग
भ्युंळ (भीमल )
खडीक
जामण
हरड़
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

बनस्पा का फूल मसालों रूप मा उपयोग

Garhwali Food, Uttarakhand Food, Kumaoni Food, Himalayan Food
बनस्पा का फूल मसालों रूप मा उपयोग ( flower and leaves of Viovola Biflora )
Bhishma Kukreti
बनस्पा क पौधा छ्व्ट छ्व्ट हुन्दन अर फूल पीला हुन्दन . उन त बनस्पा वैदिकी मा काम आन्द पण पैल यांक पता अर फूल गरम मसालों क रूप मा या चाय मा उपयोग होंद छौ
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai,India, 2010

History of Garhwali Castes (Garhwal ka Jatiy Itihas ) ---Part 3

History of Garhwal
History of Garhwali Castes (Garhwal ka Jatiy Itihas ) ---Part 3
(refrences: Garhwal ka Itihas by Pundit Hari Krishna Raturi and articles of Mohan Babulkar, Dr Dinesh Baluni)
Presented by Bhishma Kukreti
Brahmin ----

Name of Caste Old caste/From where they came Year of coming in Garhwal Village in Garhwal First Person in Garhwal
Mandwal Dwarhat , Kumaun 1643 Mahadgaon Rajdash
Devrani Gujrati Bhatt 1440 Divran Malu and Talu
Pokhriyal Vilval/Gujrat 1621 Pokhari Gurusen
Dabral Maharashtra 1366 Dabar Raghunath, Vishvnath
Sundriyal Karnataki Brahmin 1654 Sundoli Mahidev
Kimothi Gaud, Bengal 1560 Kimotha Kumardev
Badola Gaud/Ujjain 1741 Badoli Ujjwal
Panthari Jalndhar 1540 Panthar Anyu and Panyu
Baluni Sarswati /Jalandhar 1721 Balon gaon Jeev ram
Purohit Jammu 1756 Purotahi job NA

History of garhwali caste (Garhwal men Kaun Jati Kahan se Ayi ) : Part ----2

History of Garhwal
History of garhwali caste (Garhwal men Kaun Jati Kahan se Ayi ) : Part ----2
(Bases : Garhwal ka Itihas by Pundit Hari Krishn Raturi , articles of Mohan Babulkar (Devprayagi Jatiy Itihas) and Dr Dinesh Baluni )
Presented by Bhishma Kukreti
Rajput

Caste/jati ka Nam Old caste/From where they came Year of Coming in Garhwal AD Original Village in Garhwal First person of the Caste settled in Garhwal
Panwar (Parmar) Parmar /Dhar Gujarat 888 Became King of Garhwal King
Kumar (Parmar ) Parmar / Dhar Gujrat 888 Younger Brother of king King family
Rautela Parmar/Dhar Gujrat 888 Family members of King King Family
Aswal Chuhan / ranthambhor /Delhi 888 Aswalsyun There is a proverb: Adha Garhwal Addha Aswal
Bartwal Parmar/Ujjain 888 Bardet Relative of King
Mandrwal Katrur dynasty of Kumaon 1654 Not available Baij Bahadur, Khadk singh
Rajwar Katyur of Kumaon dynasty 1654 Not available Not available
Chand Chand dynasty of Kumaon 1556 NA NA
Ramola Chauhan /Mainpuri 200 Ramoli NA

The brief Historical Account of Garhwali Caste

History of Garhwal
The brief Historical Account of Garhwali Caste
Garhwal me Kaun Jati Khahan Ki
(Based on Garhwal ka Itihas by Pundit Hari Krishna Raturi , Mohan Babulkar’s Devprayagi Pandon ka Jatiy Itihas and articles of Dr Dinesh C Baluni )

Presented by Bhishma Kukreti

A- Brahmins

Jat (Caste name) Old caste/ From Where came Year of Coming in Garhwal AD Original Village in Garhwal First person in Garhwal
Nautiyal,
(Majkhola, Palyal, Dhngan, Gajldi) Dhar, Ujjain Madhy Pradesh 889Ad Nauti Devidas was settled in Neelkanth (near Shrinagar
Maithani Gaud , Bengal 912 Ad Maithana (Chandpur) Rup Chandra
Semalti Veerbhumi, Bengal 909 Ad Semalta Ganpati
Gairola Ady gaud 915 AD Gairoli Jaya nand , Vijaya nand
Chamoli South India or below Vindhyachal 922 AD Chamoli Dharnidhar, Harmi-Virmi
Thapliyal Adygaud , gaud Desh, Bengal 923 AD Thapli Chandpur Jay Chand, May Chand
Dimri Karnataka /border Kerla Most probably , first time came with Rawals of Badrinath Dimmar Ballbhadra
Dyundi Dyund
Kartwal Kadti ( malla Dhangu)
Parandiyal Parand uday pur
Khanduri Ady Gaud , Veer Bhumi Bengal 886 AD Khandudi Sridhar and Maheshwar
Raturi Gaud desh 923 Ratyud Satya nand , Rajbal
Semwal Ady Gaud 923 Sem Gaon Prabhakar and Niranjan
Navani Gujrat 923 Naun
Hatwal Bengal 1002 AD Hatgaon Sudarshan , Vishshwar
Kothiyal Adi Gaud Koti
Bijlwan Gaud Bijju (Tihri ) Bijju
Sati Sati , Gujrat
Lakheda Ady Gaud , Bengal 1060 AD Rishilakheda (Rikhyad) Lakhed Narad and Bhanuveer
Pujari Dravid, South 1665
Bahuguna Ady Gaud, Bengal 923 Bugani Krishna Nand and Achyuta Nand
Dangwal Dravid, Karnataka 926 Dang Dharni Dhar
Dobhal Kanykubj , 888 Dobh Karn Jeet
Uniyal Maithli, Mithla (Bihar ) 924 Uni /Veni gaon Jayanand , Vijayanand
Ghildyal Ady Gaud 1043 Ghild Luthan Dev
Naithani Kany Kubj, Kannauj 1143 Nathana (Maniyarsyun ) Karn Dev
Juyal South 1643 Juya Vasudev
Saklani Kanykubj, Awadh 1643 Saklana Nagdev
Joshi Dravid, Kumaon 1643 Pokhda
Tiwari /Tirwani Tripathi/Kumaon
Painyuli Gaud 1150 Painyala/Ramoli Brahmnath
Chandola Sarswati/Maharashtra 1576 Chandoli Luthraj
Dhoundiyal Rajasthan 1655 Dhound Rupchand
Mamgain Gaud, Ujjain Stayed in the village of mama
Barthwal Gaud, Gujrat 1443 Bareth ( Malla Dhangu) Sury Kamal
Naudiyal Gaud, Bhringa Viranga 1543 Naudi Shashi Dhar
Kukreti Dravid Bilhat 1352 Jaspur, Mlaa Dhangu (Kukarkata ) Gurupati
Dhasmana Gaud, Ujjain 1666 Dhasman Veerdev
Kainthola Gujrati Bhatt 1614 Kaintholi Ram Vitthal
Suyal Gujrai Bhatt Suee Dajal
Bangwal Gaud, MP 1668 Banga
Anthwal Sarswat , Punjab 1555 Aneth Ramdev
Baukhandi Bhrikund, Maharashtra 1645
Jugran Pande, Kumaon 1645 Jugdi
Malkoti 1643 Malkot Balk Das
Balodi Dravid, South 1343 Balod
Ghansyala Gaud, Gujrat 1543 Ghansali Bhagndev

शिकार क जानवर , पंछी

Cuisines of Uttarakhand, Food of Kumaon, Dishes of Garhwal, Recipes of mid Himalaya
शिकार क जानवर , पंछी (Animals and Birds used for Ethnic Non Vegeterian Dishes in hills of Uttarakhand )
Bhishma Kukreti
प्ल्याँ जानवर (Domestic )
१- बखर
२- ढिबर
३- कुखड़
४- अच्काल माछा बि पल्य़ाणा छन
जंगल क जानवर पंछी
१- सुन्गर
२- घ्वीड़
३- काखड़
४- मिरग
५- चखुल
6- जंगली कुखड़
७- चकोर
८- तीतर / बटेर
९- माछ
१०- सौलू
११ - सिंगनू/च्यूं : यद्यपि च्यूं एक बनस्पति च पण मन्यता क हिसाब से च्यूं तैं शिकार माने जांद
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

मसालों की पैदावार (Spices , Grown in Hills of Uttarakhand )

Kumaoni Recipes Cuisines of Uttarakhand, Food of Garhwal, Garhwali Dishes,Himalayan Dishes

मसालों की पैदावार (Spices , Grown in Hills of Uttarakhand )
Bhishma Kukreti
१- धणिया
२- मर्च (Chilly )
३- जीरो
४- अज्वाण
५- भ्न्गुल
६- बेथु (मेथी)
७- भ्न्ग्जीरा
८-ज्ख्या (जंगल )
९ - मुर्या (घासपात )
१० - दाळ चीनी क पत्ता /छाल
११- प्याजक बीज
12- Lahsun/lhyasan
13-Adrak/Adu
Copyright @ Bhishma Kukreti , Mumbai, India, 2010

तेल वल़ा बीज (तिलहन , Oil Seeds in Hills of Uttarakhand )

Cuisines of Garhwal, Dishes of Kumaon, Ethnic Food of Uttarakhand
तेल वल़ा बीज (तिलहन , Oil Seeds in Hills of Uttarakhand )
Bhishma kukreti
१- तिल,
२- राई
३- लया (सरसों)
४- मूल़ा
५- भ्न्गुल
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

साग भुजी (सब्जियां, Vegetables in Hills of Uttarakhand )

Cuisines of Garhwal, Dishes of Kumaon, Ethnic Food of Uttarakhand
साग भुजी (सब्जियां, Vegetables in Hills of Uttarakhand )
Bhishma kukreti

हौरी भुज्जी (green Leaves and Stems)
१- मूला
२- पहाड़ी पलिंगु
३- मर्सू
४- खीरा /कद्दू के पत्ते
५- पिंडालु /अरबी
६- ओगळ
७- राई
८- लया
९- कडाळी (जंगल की बनस्पती )
१०- प्याज
११- लिंगड/खुन्तड (जंगल)

फुळड़ (फली, Pods, )
१- सूंट
२- तोर
३- लुब्या
४- छीमी
५- मटर
६- स्यूंचणा

फल

१- खीरा
२- लम्यंड
३- गुदड़ी
४- करयल/कर्य्ल
५- मिट्ठ कर्य्ल
६- तुमड़ी
७- भट्टा/बैंगन
८- तिमल ( जंगल )

कंद , जलड मूल फल आदि

१- मूला
२- प्याज
३- तैडू (जंगल अर घर )
४- गींठी (जंगल )
५- बसिंगू (जंगल )
६- बाँकु ( जंगल)
७- पिण्डालू
८- बन्स्कील (जंगल )
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

दाळ उं व्यंजन (दलों का उपयोग, Cuisines from Pulses)

Himalayan cuisines, Himalayan dishes, Garhwali Dishes, Kumaoni Recipes, Uttarakhand Food
दाळ उं व्यंजन (दलों का उपयोग, Cuisines from Pulses)
Bhishma Kukreti
१- उड़द : दाळ , , मिश्रित दाळ, चैन्सू (रगड्वणि दाळ, द्वलिँ दाळ ) , फाणु , भूड़ा (पक्वड़ी ), भरीं रुट्टी, भ्र्याँ स्वाळ , बौड़ी/बड़ी , खिचडी , पटुड़ी
२- तोर : दाळ , हरड़ बणेक दाळ, उसयाँ बुखण (खाजा ) , भरीं रुट्टी, भ्र्याँ स्वाळ , मस्यट कु आलण /मस्यट कु साग
३- सूंट : दाळ, म्स्य्त से भ्र्याँ स्वाळ/रुट्टी, खिचडी, मस्यट कु साग, उसयाँ बुखण , पक्वड़ी
४- मूंग : मुंगणि (खिचड़ी ) (पहां डों मा मूंग कम होंदी छे )
५- रयांस : दाळ, म्स्य्त से-- रुट्टी, स्वाळ साग; उसयाँ बुखण , पक्वड़ी , खिचड़ी
६- गौथ, गहथ /कुलथ: फुळड़ की भुज्जी , फाणु, पटुड़ी, कचो भिज्याँ दाणु तै पीसिक भरयाँ रुट्टी, उसयाँ दाणु मस्यट से भ्र्याँ स्वाळ, रुट्टी; , बौडी//बड़ी , मस्यट कु आळण , उसयाँ बुखण
७- भट्ट : भटवणि , खिचड़ी , दाळ, भुजिक बुखण , उसयाँ बुखण , भ्र्याँ रुट्टी . बौडी/बड़ी , भुज्याँ बुखण कु हलवा/बाड़ी
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

मर्सूं व्यंजन (चौलाई के व्यंजन )

Himalayan cuisines, Garhwali cuisines, Kumaoni Cuisines
मर्सूं व्यंजन (चौलाई के व्यंजन )
Bhishma Kukreti
१- सत्तू
२- रुट्टी
३- मिट्ठ रुट्टी
४- कबि कबार पल्यो आलण
५- खील /बुखण
६- खीलूं लड्डू
७- पत्तों हौरी भुज्जी
८- पत्तों पक्वड़ी
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

जुंडळ क व्यंजन (ज्वार के व्यंजन )

Himalayan cuisines, Garhwali cuisines, Kumaoni Cuisines
जुंडळ क व्यंजन (ज्वार के व्यंजन )
Bhishma कुकरेती
१- मिश्रित रुट्टी
२- भुजिक बुखण (खील बणण से पैल की स्तिथि )
३- खील
४- कबी कबी प्ल्यो कुणि आटु आलण
५- खिचडी
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

ओगळ/कोटो क व्यंजन

Himalayan cuisines, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Uttarakhand, Cuisines of Garhwal
ओगळ/कोटो क व्यंजन
१- पत्तों हरी भुजी
२- पत्तों पक्वड़ी
३- ढबाड़ी रुट्टी
४- क्वलटणा (बिस्कुट जन )
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

मुन्ग्र्युं व्यंजन (मकई के व्यंजन Cuisines from Maize )

Cuisines of Uttarakhand, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Garhwal, himalayan Cuisines
मुन्ग्र्युं व्यंजन (मकई के व्यंजन Cuisines from Maize )
Bhishma Kukreti
१- काचो थ्वाथा / भुट्टा क दा णु तैं भूनिक क बुकाण
२- थ्वाथा तैं उस्याँण अर दाण बुकाण
३- काचो दाणु तैं पीसिक ळगड़ी
४- काचो दाणु तैं पीसिक पल्यो (सदो, मिट्ठू, लुण्या ) या झुल़ी
५- काचो दाणु तैं पीसिक आलण
६- काचो दाणु तैं हरी भुजी मा उपयोग
७- रुट्टी
८- डोट रुट्टी
९- ढबाड़ी रुट्टी
९ बी - भरीं रुट्टी
१०- सत्तू
११- दाणु तैं उसेक बुखण
१२- दाणु तैं भुजिक बुखण
१३- बाड़ी
१४- मिट्ठू बाड़ी
१५- प्ल्यो /झुळी कुण आलण
१६- भुजी/ साग कुण आलण
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

ग्युं व्यंजन (गेंहू के व्यंजन ) (Cuisines , Food from Wheat )

Garhwali food, Kumaoni Food, Uttarakhand Food
ग्युं व्यंजन (गेंहू के व्यंजन ) (Cuisines , Food from Wheat )
Bhishma Kukreti
१- रुट्टी
२- रोट
३- लुण्या रुट्टी
४-मिट्ठी रुट्टी
५- डोट रुट्टी
६- रल़ो -मिसोऊ वळी/ मिश्रित आटाओं रुट्टी
७ मथिन की सब रुट्टी तेल मा तवा मा भुन्याँ/बणयीं रुट्टी
८- भरीं रुट्टी
९- तेल मा तवा मा पकयाँ भरीं रुट्टी
१०- पूरी
११- स्वाळ
१२- मिट्ठ स्वाळ
१३- भरयाँ स्वाळ
१४- गुलगुला
१५- रूटळणा
१६ - लगड़ी
१७ - गुड़जोळी (हलवा )
१६- पंजरी
१७- सत्तू
१८- सत्तू क हलवा
१९- उमी
२०- बुखण/खाजा / भुज्याँ ग्युं
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Uttarakhand

जौ क व्यंजन
Bhishma Kukreti
1- रुट्टी
२- ढबाड़ी / मिश्रित रुट्टी
३ - प्ल्यो
४- खिचडी
५- कबी कबी आळण क रूप मा
Copyright@ Bhishma kukreti , mumbai ,India 2010
Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Uttarakhand
चीणा क व्यंजन
Bhishma Kukreti
१- रुट्टी
२- भात
३- खिचडी
४- चीणयाल (भुजिक बुखण /चबेना/खाजा क रूप मा )
अब चीणा बुयांड ही णी च . पुराणो जमानो मा खास अनाज मा चीणा की गणत होंदी छे
Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Uttarakhand
कौणी क व्यंजन
Bhishma Kukreti
१- भात
२- कौण्याळ
३- रुट्टी
४- खीर
५- आळण का रूप मा
चूँकि कौणि झ्न्ग्व र से जादा फ्क्फ्की होंद त सने सने क्रिक कौणि फसल बूण कम होणु च
Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Cuisines of Uttarakhand

कोदो क व्यंजन

Garhwali food, Kumaoni Food,
कोदो क व्यंजन
Bhishma Kkukreti
Baadi is an important cuisine

१- रोटी
२- रुटळ
३- मिट्ठ रोट
४- लुण्या रुट्टी /रूटळ
५- तेल मा पक्युं रोट/रुट्टी
६- डोट रुट्टी
७- भरीं रुट्टी /भर्यं लगड़
७- रलो मिसों रुट्टी (मिश्रित आटों से बनी रोटी)
८- चुल्मंड़ी (प्ल्यो - खटो, मिट्ठो, लुंण्या )
९- चूनमांडो चून के घोल को उबालकर बनाया जाता है)
११- उमी जन : हरो पण पको बळडों तैं भड़ये जांद
१२- आलण का रूप मा
Ekhdi tutl for Bhoot

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, 2010

झ्न्ग्वर का व्यंजन

Food of uttarakhand, Food of Garhwal, food of Kumaoni
झ्न्ग्वर का व्यंजन
Bhishma Kukreti
1- भात
२-झ्न्ग्वर भत्ति (झ्न्ग्वर की खीर)
३- खिचडी / गिन्ज्यरू
४- प्ल्यो , झोंळी/झुळी
५-आलण ---कळी/कण्डाळी , पिटवणि/धपड़ी
६- सत्तू
७- उमी जन: हरो पण पाको झ्न्ग्वर की बाल तै भड़ये जान्द फिर ह्त्थुन मा मान्डिक बुकांदं छन
Copyright@ Bhishma Kukreti , mumbai, 2010

सट्टी क व्यंजन (Food from Rice)

Food of Uttarakhand , Food in Uttarakhand, Garhwali food, Kumaoni Food

सट्टी क व्यंजन (Food from Rice)
Bhishma Kukreti
पैली सट्टी से इन व्यंजन बणदा छया:
१- भात
२- बनि बनिक खिचडी
३- खीर
४- अरसा : अरसा बणाणो कुणि भिजयाँ चौंलूं तैं कुटीक, (पीठु ) तैं गुड़ का दगड पाक दिए जांद अर फिर ढीडि बणेक तेल मा पकये जांद
५- चपड़ चूडा पाणी मा भिज्यां सटयूँ तैं हिसर मा भुजे जांद अर गरमा गरम उर्ख्यळ उन्द कुते जांद यी चूडा चपड होंदन
६- सादा चूडा : भुज्याँ सटयूँ तैं जब कबि बि देर सबेर कुटे जावन त सादा या डमडम चूडा बणदन
७- खील
८-मिट्ठू भात (खुसका )
९- कळ खिचडी
१०- पळयो मा आलण (कट्यां चौंळ )
११- धपड़ी/ पिट्वणि मा सिलवट मा पिस्याँ चौंलुं आलण

डा नन्द किशोर ढौंडियाल न कुछ औरी व्यंजन बतैन--- बगरा, पणबगरा , विरन्जी

Copyright @ Bhishma Kukreti , Mumbai, India, 2010

सिद्धपीठ चन्द्रबदनी

चंद्रकूट पर्वत शिखर,
खास पट्टी, टिहरी गढ़वाल,
२७५६ मीटर की ऊँचाई फर,
स्थित छ चन्द्रबदनी मन्दिर,
जख औन्दा छन भक्त गण,
दूर दूर देश, प्रदेश बिटि,
अर करदा छन कामना,
होंणी, खाणी, सुखी जीवन की,
होन्दि छ मनोकामना पूर्ण,
माँ चन्द्रबदनी का दर्शन करिक.

जब भगवान शिव शंकर,
माता सती कू मृत शरीर,
दगड़ा ल्हीक विरह मा,
विचरण कन्न लग्यां था,
माता सती कू बदन,
सुदर्शन चक्र सी कटिक,
चंद्रकूट पर्वत शिखर फर,
भ्वीं मा पड़ी,
"सिद्धपीठ चन्द्रबदनी",
एक प्रसिद्ध तीर्थ बणि.

चन्द्रबदनी तीर्थ स्थल,
सुरम्य अर रमणीक भारी,
जख बिटि दिखेन्दि छन,
हिवाँळी काँठी, डाँडी प्यारी.

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित एवं प्रकाशित.मेरा पहाड़, यंग उत्तराखंड, हिमालय गौरव उत्तराखंड, पहाड़ी फोरम पर)
दिनांक:२५.६.२०१०, दिल्ली प्रवास से.....(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी.चन्द्रबदनी, टिहरी गढ़वाल)

सरग दिदा पाणि-पाणि

हमारा मुल्क प्यारा पहाड़,
जख छ गंगा यमुना कू मैत,
जख बगदा छन गाड गदना,
पेन्दा था मनखि ठण्डु पाणी,
लोठ्या, गिलास, छमोट भरिक,
गदना मा बगदा धारा बिटि,
मूळ अर सिळ्वाणि फर.

पर ऐंसु यनु निछ,
जू पहाड़ प्रेम वश,
अपणा प्यारा गौं गैन,
गौं का सुख्याँ धारा देखिक,
मन ही मन भौत पछतैन,
ऊ पुराणा दिन भि याद ऐन,
कख हर्चि होलु पाणी?
देखि उन द्योरा जथैं,
दूर कखि ऊड़दु-ऊड़दु
चोळी तीसन त्रस्त ह्वैक,
जोर-जोर सी बासणी,
"सरग दिदा पाणि-पाणि".

क्या ह्वै होलु यनु?
हर्चिगी पहाड़ कू ठण्डु पाणी,
द्यो देवता रूठिग्यन,
या लोग ऊँ भूलिग्यन,
जू भि ह्वै, भलु निछ,
वरूण देवता बरखौ,
प्यारा पहाड़ मा पाणी,
ह्वैगि आज अनर्थ,
लोग बोन्ना छन,
"सरग दिदा पाणि-पाणि".


रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित एवं प्रकाशित.मेरा पहाड़, यंग उत्तराखंड, हिमालय गौरव उत्तराखंड, पहाड़ी फोरम पर)
दिनांक:२४.६.२०१०, दिल्ली प्रवास से.....(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी.चन्द्रबदनी, टिहरी गढ़वाल)

Types of Food Taste

Bhishma Kukreti
(Types of Food Taste and Smell, Various Taste of food, Names of Types of Food Taste in Garhwali )
According to Ayurved , there are basic six types of food taste viz- Sweet, Sour (Acidic), Bitter, Salty, Hot (pungent as Chilly‘s taste) , Astringent . All other tastes are the mixer of these six bas tastes . It is observed that in most the languages, the words are not exclusive for each food taste . However, Garhwali is one of the languages where we may find specific word for each food taste and even it new taste, the vocabulary of Garhwali language is so rich that you can create the name of taste and the other Garhwali knowing person will easily understand what you mean. the taste of food.
The food taste is not limited to tongue and nose but the taste is combination of chemicals in food, effects and observing power of taste buds/nostril buds, touch from tongue/buds of .palate; and sight or the food or physical structure/composition. Let us look at a few types of food taste in Garhwali language
Savadi : tasty
Nisavadi: Not tasty
Amlan , , Acidic as in curd
Khatan : Acidic /Sour usually related to fermented ones
Daiyan: The smell of curd specially related to fermented one
Imalyan: The taste of tamarind
Chhanchhyan: the smell of butter milk dominating other tastes or the taste of butter milk made by over aged curd
Khatu /Khattu : Acidic/Sour as in unripe apple/ butter milk, lemon
Lunya , , : Salty
Lun katto : Over salty
Alun/Alunya : Without salt (it is used where salt is must )
Marchnya/mechanic: the hot taste/effect on tongue of chillies
Daunkar : It is hot effect on intestine which, shows the hotness of spicy food especially chilies, black pepper or clove
Garma masalon gandh: The specific smell of hot spices (black pepper, clove etc
Dhanyan: when the smell of cumin spice is more dominating in the food
Mitthu/mittho : Sweet as sugar.
Chus Mittho : Over Sweet
Nimkhni Mittho : Less sweet or too less sweet

Sll Dant : when by over sourness/acidity of lemon/curd/buttermilk curry , the teeth become num/senseless , the experience of taste called ‘Dant Sillyan”
Jeev Chhijan : This experience is an effect of over salty food, over acidic / over spicy food on the tongue and is felt as the food poured the tongue by needles
Chus thando : The too cold effect on tongue as of snow or ice
Tato : it is a fact that the taste of food changes according to the temperature . Tato is the high temperature oriented hot effect on tongue of boiled food as boiled milk, just cooked hot food etc.
Dhunvan/Dhuvyanya : When the food is cooked in burning coal/wood and there is effect of smoke on food, the smell/taste is called ‘Dhunvan/Dhuvanya.
Jalan : When the food gets burnt outside by over cooking (as by burning coal/wood or iin the pot), the smell /taste is called jalyun/jalyun/jalan . However, there is clear difference between the taste of smoked food and over burnt food.
Mwasan: When the food is being cooked in burning coal/wood and food gets burnt outside . In such case if there is food taste as of wood coal , the tatse is called Mwasaan
Turkyadan: If the food (specially bread) is cooked on the burning stem of Tor and leaves the smell effect on the food , the taste or smell called Turkyadan.
Lisyan/Kunlailyan: if the food is cooked in the burning pine wood and its Gum smell effects the taste/smell of food it is called Leesyan (Smell of Leesa) or Kunlailyan.
Kharoyan: When there is effect of ashes on the food taste/smell while cooking the food on burning wood/dung cake/coal, the taste /smell of ashes on food is called Kharoyan.
Molyan 1- If the food is being cooked on burning dung cake and by chance the smell of dung cake comes in the cooked food, the smell/taste is called Molyan.
Molyan 2-The smell of animal dung
Chiran : The bad smell of urine
Bhabhlan : the bad smell of sweat or cloths after boiling


Teruaan : The smell of dead insects called ‘ Teru’which are found inside/outside dry seeds of pulses. Many times, the pulses are infected by these insects and the dry pulse seeds also smell the smell of these insects.
Galtu: No taste specially water/soup/curry
Ghaltu: No taste specially water, soup or citrus fruit
Kisran : Very appealing smell/taste (as well and more boiled milk, ghee)
Pilsan/pilsyun: Pilsyun is the state of cooked food which means over cooked but not good and the smell of Pilsyun food is Pilsan
Piran: Irritating smell of onion
Pipran: Irritating ssmell of onion
Khikran: Bad and irritating smell as of burning tobacco or fermented tobacco leaves
Kinkwali: Itching effects of colchicum leaves, bulbs (specially when eaten raw, hot or half cooked condition)
Misran: the taste of Misri
Gudan: the taste of Gud
Kado : Bitter as in bitter guard
Lunkhatto: Salty and Sour
Bhatbhato: No taste or non-likable taste
Kumran: smell of roasted cereals /pulse seeds
Kutran: the bad smell of burning cotton/cloths/hemp fibers etc
Kidan: The smell of burning animal skin
Chalmalu: Good taste of roasted seeds/cereals/gum etc
Chalmalu: Good tasted of roasted or raw oil-seeds as in almond , pie nuts ,Chilgoza
Kasailo: Bad taste and irritating of curd or curd related food (butter milk, butter milk curry) , sour food . Usually happens, when the curd/curd related food/sour food on copper containers for long
Telan/Chilkan: when the food is cooked on half boiled oil (by mistake)
Tartro: neither sweet, sour or salty (usually taken negative taste but not harmful and food is taken for that taste)
Aundhan: for somebody, the allergic taste of a particular food especially used for Gahth /Gauth soaked in water, grinded and then made curry of that paste. Howver, it is also used for other food if somebody is allergic to the particular food as many are allergic to milk and milk product.
Basyan: When a cooked food/raw food start smelling bad
Dhpan ki gandh:When an aromatic plant/plant paste/oil is burnt or or roasted, its good smell is called dhupan ki gandh .
Chhounkyan/chhauka ki Gandh: when the food is fried in oil/ghee/butter
Gheeyan: when the ghee smell is dominating over food taste
Naunyal/nauni ki gandh: When the taste of butter is dominating the food taste
Mitti tel k gandh: Bad smell of kerosene on food (when cooked on kerosene stove)
Turkyadan: When the bred is roasted on the fire of Tuar stems. Same way, if the smell is of kyada/ chill it is called chillun gandh
Daundan: Usually the unwanted smell of pulse (if not cooked properly )
Bhapyan: When the food is cooked on steam and if the food provide a specific aroma (only after steaming it )
Silan: When the food/ingredient is soaked in water in dark place and if it smells differently than its own smell

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010,

मर्सू की हरी भुज्जी (चौली की हरी सब्जी ) बणाद दै सावधानी

Food of Uttarakhand, Food from Uttarakhand , Ethnic Food of Uttarakhand,
Ethnic , Food in Uttarakhand
मर्सू की हरी भुज्जी (चौली की हरी सब्जी ) बणाद दै सावधानी
Bhishma Kukreti
मर्सू बडो काम कु बरसाती अनाज च . मरसो आटो क अलावा भुज्जी क काम बि आन्द.
१- कुंगळ डांकुळी पत्तो की भुज्जी बणाणो कुणि मर्सू पता-तना तैं काटिक खूब धोये जांद जाँ से हरो, कड़ो पाणि भैर ऐ जाओ अर तब हरी भुज्जी बणये जांद
२- जब मर्सू बडो ह्व़े गे त हरी भुज्जी बणाण मा कुछ सावधानी बरतण पड़दो . कारण मर्सू क भुज्जी कड़ो ह्व़े सकद .
मरसो क पौधा /पत्ता/डांकुळ तैं तड़क्वणि (तेज मुसलाधार बरखा ) तौळ धरे जांद . जू बरखा नि हूँ त उसाए जांद जां से मरसो क कड़ो पाणि भैर ऐ जाओ .
फिर उसयुं मर्सू तैं ध्वे धैक भुज्जी बणये जांद .हाँ मर्सू क भुज्जी मा तडका भंगुल दाणु क ही दियांद
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

पंजरी/चूरण

Uttarakhandi Ethnic Food, Food of Uttarakhand, Food of Garhwal Kumaon , Himalayan Food
पंजरी/चूरण
Bhishma Kukreti
सत्य ऩारायण की कथा या कुछ हौरी धार्मिक अनुष्ठानुं मा पंजरी या चूरण आवश्यक पदार्थ च .
चूरण बणाणो खुणि ग्युं तैं दरदरो पीसे जांद अर वै आटो तैं घी मा चपड़ी कढ़ाई मा तब तलक भुने / खरोल़े जांद जब तलक आटो भूरिण रंग कु नि ह्व़े जावो.
फिर चूरण तैं भ्युं चपड़ी थाळी या परात मा धौरिक ,पुराणो जमानो मा , उखमा गुड़ को चूरा मिलये जांद छौ अब चिन्नी मिलये जांद
Copyright @ Bhishma kukreti , Mumbai, India, 2010

सत्तू

Food of Uttarakhand, Dishes of Uttarakhand, Cuisines of Uttarakhand, Recipes of Uttarakhand
सत्तू
Bhishma Kukreti
सत्तू बगैर पुराणो भारत , गढ़वाळ कुमाऊं क बारा मा सुचे ही नि जै सक्यांद .
सोतंतरता से पैल, सत्तू जात्रा/ ढाकर कु मुख्य खाणक अर ड्यारम/घरम मुख्य फास्ट फ़ूड छोऊ
सत्तू माने कै बि अनाज तैं भुजिक अर पिस्युं आटो .
मुख्यतह सत्तू मुंगरी अर ग्युं भुजिक पीसिक बणये जांद . गढवाळ मा मुग्र्युं से जादा सत्तू बणये जांद छौ .उन मार्सू, भट्ट तैं भुजिक बि सत्तू बणदों छौ
कुट्यून झ्न्ग्वर तैं भुजिक जू सत्तू बणदू वै तैं घरड़ा बुल्दन
सत्तू उसयुं खीरा मा खावो , फाँक मारिक खावो , पाणी मा मिट्ठो या बगैर मिट्ठो क घोल बणेक पिए जै सक्यांद
सत्तू क मिट्ठो परसाद (हलवा ) बि बणदू , बगैर मिट्ठो क बाड़ी बि बणदों .
जात्रा मा सत्तू क रुट्टी अर मिट्ठू / लुण्या रोट बि बणदा छ्या
सत्तू क आलण क रूप मा बि प्रयोग होंद
चूँकि सत्तू की मियाद भौत होंदी त जात्रा (Travelling ) क मुख्य भोजन छौ सत्तू
अब सत्तू बणाण क क रिवाज नि रै गे
Copyright@ Bhishma Kukreti,Mumbai, India,2010

चूनमांडो , चुनमांडू ( Baby Food)

Garhwali Dishes, Kumaoni Dishes, Dishes of Uttarakhand, Himalayan Dishes
चूनमांडो , चुनमांडू ( Baby Food)
Bhishma Kukreti
चुनमांडू/चूनमांडो माने मांड जन कोदो क चून को छोळ/ झोंळ .चुनमांडू /चूनमांड बणाण सरल च . भांड पर पाणि अर थ्वड़ा सि क्वादों चून मिलैक भाण्ड दचुलू मा धौरिल गरम कर जांद अर तब तलक थड़कए जांद जब तलक घोल मांडू जन बकल़ू णि ह्व़े जावू . फिर ये पक्युं घोल तैं सलैक (ठडो करण ) छ्व्ट बच्चा तैं पिलये जांद . चुन्मंडू सुपाच्य अर तागत बढंदेर होंद.
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

बनि- बनिक खिचडी

Kumaoni Food, Garhwali Food , Himalayan Food , Ethnic Food of Uttaranchal or Uttarakhand
Food of Old Time in Uttarakhand :
बनि- बनिक खिचडी
भीष्म कुकरेती
चौंलुं अर बनि बनिक दालुं (सूँट , रयांस, स्युंचणा , उड़द , भट्ट, मूंग, मसूर, हरड़/द्वलिँ तोर ) दगड़ बणयीं खिचड़ी त स्ब्युन सुन्यू च , पकायुं च खयुं च . जरा पुराणो जमानो पर एक नजर मारे जावू की वै बगत (१९५० से पैल) कत्या किसिम की खिचड़ी बणदि छे . उन अब बि यी खिचडी बणदिन पण भौत कम्म .
१- चीणा की खिचड़ी : चीणा Graminy परिवार कु अनाज च अर दालुं दगुड़ यांकी खिचड़ी बणान्दन .
२- झ्न्ग्वर की खिचडी तैं गिंचड़ा बुल्दन
३- बजुर की खिचड़ी tain गिंज्वर बुल्दन
४- जौ दाणु तैं भिगैक छिल्का उतारिक दालुं दगड खिचडी बणये जांद .
५- जुंडळ/ज्वार की बि खिचडी बणदी
Some inputs from Mrs Suma Devi Kukreti, Village jaspur, Dhangu, Pauri Garhwal through phone
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

अकाळी क खाणक :

Kumaoni Food, Garhwali Food, Uttarakhand Food, Himalayan Food
अकाळी क खाणक :
बाँकु/बांक क भुज्जी
Bhishma Kukreti
पैल पहाडू मा अकाळ क भूक से ब च णो साधन बौण/ जंगळ ही छया . बाँकु / बांक जंगळ को
एक लगुल वाळ पौधा च . बाँकु / बांक क दाण अल्लू जन होंदन अर दाण जमीन भितर होंदन अर भौत इ कड़ो होंद.बांकू क खुदाई जड्डों मा ही होंद.
बांक क दाणु तैं काटिक द्वी चार दिन तक ठुपरी पर बगदो छिन्छ्वड़ तौळ या बगदो पाणि पुटुक धरे जांद जाँ से कडुवाट कम ह्व़े जाव
फिर बाँकु तैं उसेक ( उबाळीक ) वै उसयों बांकू क भुज्जी बणये जांद हाँ मर्च मसालों जरा बिंडी पुडदन . किले? कड़ो कम करणो बान .
आभार : श्री सोहन लाल जखमोला (ग्राम जसपुर, ढागु पौड़ी गढवाळ) श्यामपुर
Copyright@ Bhishma kukreti , Mumbai, India, 2010

स्यूंचणा क साग

Himalayan dishes, Uttarakhand Dishes, Garhwali Dishes, Kumaoni Dishes
स्यूंचणा क साग
Bhishma Kukreti
स्युंचणा क लगुल (Tendril as Pea) मटर कु तरां ही हुन्द इख तक की फूलड़ (Pods) बि इकसनी (समान) हुन्दन . हाँ स्यूंचणा क रंग मटण्या हुरु ( Dark Blackish Green) फुळड़ गोळ हुन्द . स्युंचणा क दाण मटर क त्रान मिट्ठू नि होंदन . स्यूंचणा ग्र्म्युं माँ पयाज क दगड़ ही होंदन .
स्युंचणा क हरा कुंगळ फुळडू तैं मय छुक्य्ल क सूखी भुज्जी या प्न्द्यर साग बणदो . फुळडों तैं ह्त्थुन छवटा छवटा टुकडो मा तोड़े जांद अर फिर प्याज क पत्ता या दाणु या अलुं दगड़ मिलैक भुज्जे बणदी या साग (प्न्द्यर ) बणदो . खाली स्युंचणो क भुज्जी या साग बि बणये जांद . जू छुक्य्ल जिन्नू ह्व़े जावन त खाली कच्चा दाणो क भुज्जी मा इस्तेमाल हुन्द .
स्यूंचणा क सुख्यां दाणो से मटर जन दाळ बि बणदी .

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

Tuesday, June 22, 2010

भोजन संबंधी वैवाहिक रिवाज : देंडी

Garhwali Food, Kumoni Food, Uttarakhand Food , Himalayn Food
भोजन संबंधी वैवाहिक रिवाज :
देंडी
Bhishma Kukreti
देंडी कु अर्थ च दही हांडी . ब्या मा बर पक्स वाळ काठी परोठी पर दै (Curd) ल़ी जन्दं अर परोठी क गौळ पर उड़द भूडा बांधिक बरात क दगड़ ल़ी जान्दन .
ब्यौ क समौ पर यीं दै तैं ब्योली वाळ तैं दिए जांद . ब्योली वाळ दै भूडों तैं वेदी क आस पास क लोगूँ तैं बाँटदन . ब्यौ क समौ भितर एक रस्म होंद जैखुणि "जूठ गिच्च करण " बुल्दन जन मा बर ब्योली एक दुसर तैं दै भूडा ख्लान्दन. ईं रस्म मा पैल भौत ही मजा आन्द छौ . बर अर ब्योली क हृदय मा रोमांस अर रोमांच को अभिनव मिलाप हुन्द छौ . दगड़ मा बराती घ्ररात्यूं दगड़ मजाक मस्करी अपण चरम सीमा फर पौंछि जांद छे
फिर ब्योली वाल अपण तर्फान दूसरी देंडी दीन्दन ज्वा बरात क दगड़ वापस आन्द .

Copyright Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

अंदड़वाणि (भित्र्वांस ) ( Food from Intestine, Rectum, Lungs etc)

Food of Uttarakhand, food of Kumaon, Food of Garhwal , Himalayan Food
Ethnic Food in Uttarakhand, Ethnic Kumaoni Food, Ethnic Garhwali Food ,
अंदड़वाणि (भित्र्वांस ) ( Food from Intestine, Rectum, Lungs etc) मुंबईया भासा मा बजड़ी
Bhishma Kukreti
गढ़वाली मा फफस (फेफड़ा ) , किडनी , अंदड़ी तैं मिलैक भित्र्वांस या अंदड़-पिदड़ या अंदड़ी- पिंदड़ी बुले जांद
बखर, ढिबर , मिरग , सुन्गर आदी क भित्र्वांस क शिकार मा बि भौत रस्याण आंदी हाँ भित्र्वांस तैं साफ़ करण जरा कठण अर ब्युंत वालो काम हूंद .
अंदड़ तैं धार तौळ धरिक अंदड़ क मुख से पाणि गुजारे जान्द जब तक मोळ बौगि नि जाओ . एक बि मोळ कु टींड भितर नि रौ ण च्यान्द निथर साग मा मोल़ाण आन्द .
अंदडों-पिंदडों तैं खूब साफ़ सूफ कौरिक कटे जांद .
फिर कट्यां भित्र्वांस तैं तेल मा भुने जांद फिर लूण, मैणु मसाला मिलैक ज़रा कौरिक पाणी डाळी डाळीक पकये जांद अर ये तैं सुखो भित्र्वास/अंदड़वाणि बुल्दन . खाण मा बडो रस्याण आन्द .
पंद्यरो भित्र्वांस या अंदड़वाणि:
पैल जब टमाटर नि होंद छ्या त पंद्यरो भित्र्वांस या अंदड़वाणि बणाणो खुणि कट्यून प्याज डाळण पड़दो अर थोडा सि अम्क्वाई (अमचुर/आम कु सुख्सा ) या खटया डाल़े जांद छौ अब टमाटर से खटु करे जांद अर पाणि मा पकये जांद अर फिर तैयार च भात मा खाण लैक रसदार या पंद्यरो भित्र्वांस या अंदड़वाणि,
Some inputs from Shri Sohan Lal Jakhmola (Vill Jaspur, Dhangu, Pauri Garhwal) from Shyampur

Copyright Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

सिरि /शिरी/ सिरिणी/मुंडळ क सुरुवा (Curry of Goat/Sheep Head)

Garhwali Food , Kumaoni Food , Himalayan Food , Uttarakhand Food
Food in Garhwal, Food in Kumaun, Food in Uttarakhand, Food in Himalaya
सिरि /शिरी/ सिरिणी/मुंडळ क सुरुवा (Curry of Goat/Sheep Head)
Bhishma Kukreti
बखर या ढिबर क मुंडळी तैं कट्यां मा सिरि बुल्दन पण जन्नी या सिरि बामण तैं दिए जाओ त सिरिणि ह्व़े जांद. देव पूजा मा मरयूं बखर क मुंडळी हमेशा गुरु/बामण तै ही दिए जांद
अब जन कि गढवाळ, कुमाऊँ , नेपाल मा रिवाज च बल बखर, ढिबर /घ्वीड /काखड/मिरग/सुन्गर/कुखड तैं मारिक पैल भद्ये जांद अर दगड मा सिरि बि भ ड ये जांद .
भडयूँ मुंडळ क लुतकी (Skin) आंखीं गाडे जान्दन अर क्छ्बो ळी क काम आन्द . सींग आदी तैं सुदारे जान्द (Cleaning)
बकै भाग सुरवा ma काम आन्दन अर सुदारे जांद. फिर टुकड़ों मा काटे जांद. जीव क बि टुकडा करे जान्दन . गूद ( मुंडळ क चर्बी ) से पुराणो जमन मा तेल गड़े जांद छौ या अलग से , मसालों डगड पकये जांद अर सुखो ही बणदू .
फिर भड्डू मा तेल गरम करे जांद , ज्ख्या, धणिया या भ्न्गुल को तुडका दिए जांद अर फिर मुंडळ क शिकार तै तेल मा खुडकए ( भूनना ) जांद , फिर लूण हल्दी, मसालों डगड़ खुडकए जांद . हाँ मसाला , गरम मसाला समेत जरा जादा ही डाल़े जान्दन . जब चिताई ल्याए बल सुगंध औण बिसे गे त पाणि डाल़े जांद अर फिर ठंडो पाणि भर्युं लुटया तैं भड्डू क अळग धरिक पकण दिए जांद , थोडा थोडा देर परांत भडडून्द शिकार मा पाणी डाल़े जांद . कबि कबार पकान्दा पकान्दा रस निकालिक रस पिए जांद अर उथगा इ पाणी फिर मिलये जांद .
शिकार्या बुल्दन बल मुंडळ कु शुरवा बाकि शिकार क सरैल से जादा सवादी होंद .

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

च्यूं क सूखी भुज्जी ( Dry Vegetable of Mushroom leaves)

Garhwali cuisines, Kumaoni Cuisines, Uttarakhand cuisines, Himalayan Cuisines
च्यूं क सूखी भुज्जी ( Dry Vegetable of Mushroom leaves)
Bhishma Kukreti
मीन गढ़वाळ मा च्यूं की भुज्जी कबी नि खाई . पण स्ब्युन मुखं सुन्युं च बल च्यूं क साग ( Mushroom Curry ) भौति सवादी होंद .
च्यूं फफूंदी परिवार क एक बनस्पति च , गढ़वाल मा फफूंदी कुणि कुयडु बुल्दन पण च्यूं कुणी कुयाडू नि बोले जांद . च्यूं बरसात मा सड़यूँ ल्ख्डों पर जमद अर एक किसम बिसैली होंद त दूसरी किशम खाण लैक होंद, जणगरो च्यूं क छतरी क रिंगणी (Rings of mushroom) देखिक पता लगान्दन की को बिसैला च अर कु खाण लैक च्यूं च
साग :
जादातर च्यूं साग ही बणये जांद . च्यूं क लाबों तैं ध्वे धाई क सुदारिक, काटिक तेल मा छौंके जांद , मैणु मसाला उन्नी डाल़े जान्द जन शिकार मा डाले जान्द . तरीदार च्यूं को साग उन्नी बणदो जन क्वी बि रसदार साग बणदो .
ग्व़ाठम कुछ प्रयोग
कत्ति लोग ग्वाठम प्रयोग करदन . कुछ सुदरयों च्यूं तैं पथर मा थिंचदन , कुछ तैं काटे जांद , फिर थींच्यूं अर कट्यू च्यूं तैं लूण , पिस्युं मर्च , मसालों द गड़ तेल मा राळदन अर साल का तीन चार तह वाळ पुड़का पुटुक बुजिन बणऐक बंद करी दीन्दन. फिर आग /रंगुड़ मा (धीमी आंच ) पकये जांद. फिर पक्युं च्यूं तैं तवा मा गरम /पकये जान्द . ये सूखी च्यूं की भुज्जी कुछ अलग ही सवाद क हुन्द . रुट्टी मा च्यूं की सूखी भुज्जी मजा से खये जांद

Curtsey Shri Ramesh Jakhmola of Jaspur, Dhangu Patti, Pauri garhwal
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

Garhwali Grammar, Grammar of Garhwali Language, Book s on Garhwali Grammar

History of Garhwali Literature
Garhwali Grammar, Grammar of Garhwali Language, Book s on Garhwali Grammar
Garhwali Bhasha ka Vyakarn : Grammar of Garhwali Language
(A Reviwe of book-Garhwali Bhasha ka Vyakarn by Rajni Kukreti )
Bhishma Kukreti
Written Grammar is very important for growth, extension, development, advancement, expansion, progress, preservation, protection and getting complete recognition in a multilingual country as India for a language as Garhwali. Recently (February 2010) published book Garhwali Bhasha ka Vyakarn by Rajni Kukreti is second attempt in history of Garhwali Literature to publish Garhwali Grammar book. Abodh Bandhu Bahuguna is credited to initiate publishing book on Garhwali Grammar as Garhwali Vyakaran ki Roop Rekha in the year 1960. The gap of years between two books is very wide and less publicity of Abodh’s grammar book is visible in present Garhwali language grammar. Chief Minister Nishank and Dr Achla Nand Jakhmola wrote introductory notes on the present book of grammar by Rajni Kukreti but both learned literature personalities did not mention the name of Abodh Bandhu Bahuguna for pioneering writing book on Garhwali grammar. Both appreciated Rajni Kukreti as if this is the first book on Garhwali grammar. It is sheer ignorance on part of Dr Achlanand Jakhmola for not mentioning the name of Abodh Bahuguna’s book because Dr Jakhmola got the book of Bahuguna and he had thoroughly read it too. Dr Jakhmola spent much time showing his knowledge about who wrote grammar books on Hindi but forgot ( I think intentionally ) mentioning about Abodh Bahuguna.
Abodh Bandhu Bahuguna has the same place in Garhwali language for writing about Garhwali grammar as Jonson Ben (1756) has in English language Grammar book writing and Rajni Kukreti has same place in Garhwali language grammar book writing as of Cobbett William (1818) in English Grammar book writing. As the language historians appreciate the works of Bartol Kasik, Rajmund Dzamanzic for writing grammar of Croatian languages; Jacob Mikalja (Italian grammar) , Juraj Krizanic (Pan Slavic grammar) ; Dr Bhawani Datt Upreti for Kumaoni Grammar book ; Garhwali language historians will appreciate the instantiating attempt of Abodh Bandhu Bahuguna and extending work of rajni Kukreti in Garhwali grammar oriented literature.
The attempt of Rajni Kukreti for publishing Garhwali grammar offline and online has very significant . She published the book of grammar at right time when there is demand from all levels that without written form of Garhwali grammar, the language will not get place in 8th schedule of Indian constitution .
There are following chapters in this book of Garhwali Grammar by Rajni Kukreti
1- Varnmala and lipi (phonological notes and script of Garhwali )
2- Kriya (Verbs)
3- Samyukt Kriya (Two and more verbs)
4- Kal Rachna (tenses)
5- Sahyak kriyaye avm Prayog (Supplimentary Verbs)
6- Sangya avm Kriya Prayog (Noun and verb applications)
7- Noun
8-Gender
9-Vachan ( Numbers)
10- Karak (Case)
11- Sarvnam (Pronoun)
12- Visheshan (Adjectives)
13-Pratya (Suffixes)
14- Yojak ( Conjection)
15-Sambhand Bodhak (Post Position)
16- Kriyavisheshan ( Adverbs)
17-Samas ( Compounds)
18- Upsarg (Prefix )
19- Vaky Rachna ( construction of sentenses)
20- Matraon ka parichy
21- Kuchh Garhwali kriyayen (verbs)
22- Miscellaneous
Rajni Kukreti has been successful in elaborating the subject of verb as verb plays major role in differentiating languages. The book is very significant who know Garhwali but cant speak due to many reasons. Rajni Kukreti has used simple Hindi to make understand readers knowing about disciplines of Garhwali language
The society and publisher should do promotion in Delhi and Mumbai like cities where the book will help those Garhwalis who want to learn Garhwali in spoken and written form.
Language historians will always appreciate Rajni for her industrious job in making the complex and tedious subject as very simple and understandable by her craftsmanship. Dr Achla Nand Jakhmola rightly said , “ This book will be able to initiate thinking, discussions, researches and more writing among Garhwalis”
Book : Garhwali Bhasha Vyakaran
Writer: Rajni Kukreti
Publisher : Winsar Prakashan
8, First floor, City centre
4, Dispensary Road, Dehradun
Phone 0135-3294463

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

कळखिचड़ी (Kal Khichdi )

Garhwali Cuisines, Uttarakhand Cuisines, Kumaoni Cuisines, Himalayan Cuisines ,
कळखिचड़ी (Kal Khichdi )
Bhishma Kukreti
कळखिचड़ी माने ज्व़ा खिचड़ी कंडाळी , चौंळ अर दाळ तैं मिलैक बणये जावू .
पैल दाळ (सूँट, रयांस, या उड़द, पण जादातर सूंट ) अर चौंळ तैं उबाल़े /थड़कये जांद अर फिर उखमा कंडाळी क कुंगळ पत्ता - डांकुळ , मैणु मसाला, लूण, हींग, डाळीक खूब पकये जांद . पकणो परांत खिचड़ी मा घ्यू डाल़े जांद . खिचड़ी गिल्ली/ फरफरो जन चाहो तन्न बणावो .
कळखिचड़ी भौति सवादी होंद .
आभार: डा नन्द किशोर ढौडियाल

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

खौका ( Sweet Dish of Rice Flour )

Kumaoni Cuisines , Cuisines of Garhwal, Cuisines of Uttarakhand , Himalayan Cuisines
खौका ( Sweet Dish of Rice Flour )
खौका बि चौंळ पीठु (Rice flour made by soaked rice ) से बणदू . पीठु तैं पाणि अर गुड़ , चिन्नी द ग द मिलैक झोंळ (Solution of rice flour with sugar or gud) बणये जांद . फिर चौड़ी कढ़ाई मा बिंडी तेल गरम करे जान्द . फिर मिट्ठू पीठु झोंळ तैं उबळदा तेल मा डाळीक तब तक खरोल़े अर पकाए जांद जब तक झोंळ भूरिण नि ह्व़े जावू अर पाणी भौत कम नि ह्व़े जाओ
फिर झोंळ तैं उतारिक सळये (To cool) जान्द . सल़ाण से झोंळ ठोस ह्व़े जांद अर वै ठोस चीज तैं तोडिक बूरा ( semi solid बणये जांद . ये बूरा कुणि खौका बुळदन . खौका क सवाद भौत बढिया हुन्द .

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

रूटळणा अर क्वटलणा (Rutlana and Kvatlana : Garhwali Biscuits )

Kumoni Cuisines, Uttarakhand Cuisines, Garhwali Cuisines, Himalayan cuisines
रूटळणा अर क्वटलणा (Rutlana and Kvatlana : Garhwali Biscuits )
Bhishma Kukreti
जब आटो तैं दूध, गुड़ अर घी मा ओले जावू , द्वी चार घंटों तक उनी धरे जावू अर फिर छ्वटि छ्वटि गुन्द्की तैं उब्ल्दा तेल मा पकये जावू त वीं चीज तै रूटळणा या क्वटळणा बुल्दन ,. असल मा या चीज गढवाळी बिस्किट छन .
ग्युं क आटो से बणयाँ बिस्किट तैं रुटळणा अर ओगळ (कोटो ) आटो से बणयाँ बिस्किटु तै क्वटळणा बुल्दन . यी बिस्किट एकाद मैना तक खराब नि होंदन
मुंबई मा रौण वळी श्रीमती जसोदा देवी कुकरेती (खमण गाँव ) बथांदन बल कबि गंगा सलाण गढवाळ मा इन कुछ बणदो छौ . दूध , घी, अर मिठु मिलैक द्वी चार घण्टा उल्युं आटो तैं छोड़े जान्द ; अर फिर वै उल्युं आटो की छवटि छवटि गुन्द्की से छ्वटा छवटा ढगळी बि बणदा छ्या जू दरदरो होंदन
Curtsey : Smt Jasoda Kukreti, Jogeshwari, Mumbai
Curtsey : Dr Nand Kishor Dhoundiyal kotdwara Garhwal, UK
Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, Indian, 2010

पहाड़ मा

प्रकृति कू सृंगार,
प्रकृति कू प्यार,
गुस्सा ऐगि त,
प्रकृति कू प्रहार,
प्यारी डांडी, काँठी,
गैरी-गैरी सुन्दर घाटी.

घणा बणु का बीच बग्दि,
गदन्यौं की दूध जनि धार,
डाळ्यौं मा बैठ्याँ,
पोथ्लौं कू चुंच्याट,
देवदार, कुळैं का बणु मा,
बग्दा बथौं कू सुंस्याट.

फल फूलू की बयार,
बणु मा हैंस्दा बुरांश,
डाळ्यौं मा बास्दि घुघती,
घोल्ड, काखड़ अर हिल्वांस.

चौखम्बा, केदारकाँठा, त्रिशूली,
बन्दरपूंछ, नंदाघूंटी, पंचाचूली,
चारधाम, देवभूमि, देवतौं कू देश,
जख रन्दन ब्रह्मा, विष्णु, महेश.

हमारा उत्तराखंड "पहाड़ मा",
मिल्दु छ प्रकृति कू प्यार,
जन्मभूमि प्यारी हमारी,
करा वींकू मन सी सृंगार .

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
दिल्ली प्रवास से..(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टिहरी गढ़वाल)
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड, मेरा पहाड़, पहाड़ी फोरम पर प्रकाशित)
दिनांक: २१.६.२०१०

खौका ( Sweet Dish of Rice Flour )

Kumaoni Cuisines , Cuisines of Garhwal, Cuisines of Uttarakhand , Himalayan Cuisines
खौका ( Sweet Dish of Rice Flour )
खौका बि चौंळ पीठु (Rice flour made by soaked rice ) से बणदू . पीठु तैं पाणि अर गुड़ , चिन्नी द ग द मिलैक झोंळ (Solution of rice flour with sugar or gud) बणये जांद . फिर चौड़ी कढ़ाई मा बिंडी तेल गरम करे जान्द . फिर मिट्ठू पीठु झोंळ तैं उबळदा तेल मा डाळीक तब तक खरोल़े अर पकाए जांद जब तक झोंळ भूरिण नि ह्व़े जावू अर पाणी भौत कम नि ह्व़े जाओ
फिर झोंळ तैं उतारिक सळये (To cool) जान्द . सल़ाण से झोंळ ठोस ह्व़े जांद अर वै ठोस चीज तैं तोडिक बूरा ( semi solid बणये जांद . ये बूरा कुणि खौका बुळदन . खौका क सवाद भौत बढिया हुन्द .

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

अखंडी (पायों का रस, Leg Soup)

Culinary Art of Garhwal and Kumon , Ethnic Dishes from Garhwal and Kumaun ,
Garhwali Cuisines, Kumaoni cuisines, Ethnic Cuisines of Uttarakhand, Ethnic Dishes of Uttarakhand
अखंडी (पायों का रस, Leg Soup)
Bhishma kukreti
अखंडी पकाणों खुणि जानबर का खुटों तैं भड़ये जांद फिर सुदारिक (साफ़ कौरिक ) बडो भडडू पुटुक डाल़े जांद, दगड़ मा पाणी लूण मर्च , मैणु मसला, हल्दी मिलैक पांछ चाय घंटों तक थडकये (उबल्ना ) जांद अर टैम टैम पर पाणी बि मिलये जान्द . फिर कटरवो से अखंडी पिए जांद , फिर चुलू मा चढ़ीं अखंडी मा बार बार पाणी मिलान्द ही रौंदन अर पीयाणि रयांद. द्वी एक दिन तक भड्डू चुलू मा ही च्ध्युं रौंद . कत्ति अखंडी को रस मा भात बि खै लीन्दन
The leg peieces of Goat, Sheep, Deer family or Bore are roasted along with full body of the animal. The roasted leg pieces are clened (burnt over etc) and put in a think pan . Then spices, chillies, salt is put along with water and boiled for many hours. The soup is seved on deep saucer/plate and drank. again water is put and the same is kept on fire for boiling for many hours.

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, Indi, 2010

ल्वैखैरा (खून की बर्फी, Blood Cake )

Culinary Art of Garhwal and Kumon , Ethnic Dishes from Garhwal and Kumaun ,
Garhwali Cuisines, Kumaoni cuisines, Ethnic Cuisines of Uttarakhand, Ethnic Dishes of Uttarakhand
ल्वैखैरा (खून की बर्फी, Blood Cake )
Bhishma Kukreti
ल्वैखैरा बणाणो बान जैबरी जानबर जिंदु कट्याणु होंद ( जानबर गौळ फर खुन्करी की मार करीक काटे जान्दन ) वै ई बगत कटीं मुंडल़ी अर कटयूँ धड़ परेन बगद ल्वे (खून ) तैं कै भांड पुटुक जमा करे जांद . फिर फटाफट ल्वे मा मर्च, लूण, मसालों मिलैक भांड तैं आग मा गर्म करे जांद . जब ल्वे ठोस अकार ल़े लीन्दी त भांड तैं आग मागन उतारे जांद . ल्वैखैरा तैं गर्म खाओ या सलैक (ठंडो करण ) यू खाण वळ पर निर्भर करदो .
भौत पैल जै पर ल्वे /खून की कमी बताये जान्द छे वै तैं ढिबर बखरों खून पीणो दिए जांद छोऊ या ल्वैखैरा खाणकण बुले जांद छौ
Blood cake is made by blood of animal. When the living stock is cut , the blood is collected into a pan .The blood is mixed with salt , chillie dust, and spices and heated till the solid cake is made.

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

अमसुटि ( Mango Chuttney )

Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Kumoni dishes, Garhwali Dishes
अमसुटि ( Mango Chuttney )
Bhishma Kukreti
अमसुटि बणाणो खुणि काचो आम तैं छीलिक, कटे जांद अर फिर लूण, मर्च, हरो धणिया , ल्ह्यासण , काळी मर्च, आदू, भ्न्गुल आदि दगड पीसे जान्द अर तब जैकी खये जांद/चटे जांद
कुछ लोग गुड़ /चिन्नी बि डाळदन अर यांखुणि मिट्ठू अमसुटि बुले जांद .
Peeled unripped mango are cut into pieces and then grinded in mixer grinder or Silvat with salt, green or red chillies, correndrum leaves, garlik, black pepper, hamp seeds etc and paste is eaten with bread . Many people mix suger while grinding the in

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, india, 2010

अम्वाणि (Mango Curry or Vegetable of Mango)

Culinary Art of Garhwal and Kumon , Ethnic Dishes from Garhwal and Kumaun ,
Garhwali Cuisines, Kumaoni cuisines
अम्वाणि (Mango Curry or Vegetable of Mango)
Bhishma Kukreti
अम्वाणि कच्चो आम कु तरीदार साग हुन्द . कच्चो आम तैं छीलिक , हडयालू गाडिक आलू जन काटे जांद या छिल्याँ आमों तैं थींचे जांद
फिर कट्यां आम या थिन्च्याँ आम तैं तेल मा तडका देकी , मैणु मसला, लूण मिलैक पाणि दगड पकैक साग बणये जांद . क्वी क्वी साग तैं दड़बडू बणाणो कुणि मुन्ग्र्युं आळण .
बि मिलान्दन.
जादातर अम्वाणि (आम का साग) म्व़ाटा रूटळ या झ्न्ग्वर /कौणी मा खये जांद
The unripped mangoes are peeled and cut as poteto. Then the cut mangoes are fried in hot edible oil . Then fried cut mango are mixed with spices, salt (asper taste and desire) in the frying pan and water is put and boiled tll the mango curry is fully cooked. curry medium as corn flour is also mixed many times.

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

Critical history of Garhwali literature

History of Indian Literature
History of Himalayan literature
Critical history of Garhwali literature
Introductory Notes by Dr Ramesh Pokhriyal Nishak for Garhwali Bhasha Ka Vyakaran written by Rajni Kukreti
Translation by Bhishma Kukreti
Doshabd (Introductory note)
Language is important for every human being to reaching to the roots of social culture and social history . The language is a medium of emotional interaction and communication too. The language is the communicating source of identity and culture. Every language carries (in hidden form) the history, cultural history of the society who speak it. Whenever any language is in endangered stage, the culture, history, customs, culinary art , folk art also get lost along with the language.
There are 114 languages and 214 dialects spoken in India. According to UNESCO, half of the languages of the world are in endangered . Not speakin their own languages by new generations is the sign of diminishing language. Today, our folk languages are not being communicated to new generations. There are many reasons for new generations not learning their own languages. Migration due to search for jobs is the main reason for diminishing the languages. For last one and half century, it has become a fact for us to migrate to plain areas in search for jobs.
In reality, the demand for separate state was the struggle for safeguarding our cultural identity . Therefore, to provide proper honour, position to our languages is the responsibility of each Uttarakhandi after the establishment of new state .
For a few years, there is a constant demand for our language getting place in 8th schedule of Indian constitution . However, it is not possible to get place for our languages in 8th schedule of Indian Constitution due to non standardization, no written grammar and other strong technical aspects.
The work, about development and preservation of own language, of Mrs Rajni Kukreti is appreciable . It is appreciable that Mrs Rajni Kukreti wrote the grammar of Garhwali language. I congratulate Mrs Rajni Kukreti for making it easy and available for common men. Again, I hope that the sister languages of Garhwali Kumaoni and Jaunsari will also go ahead along with Garhwali .
Dr Ramesh Pokhriyal Nishank’
Chief Minister, Uttarakhand
Dehradun
10th February 2010
Name of Book : Garhwali Bhasha Ka Vyakaran
Writer: Rajni Kukreti
Publisher : Winsar Publishing Company
Ground Floor
K.C City Centre
Dispensory Road, Dehradun
Phone Number 0135 3294463

Copyright @ Rajni Kukreti, 12/1Pleasant Valley , Dehradun, Uttarakhand

मिट्ठ करयल की भुज्जी (मीठे करेलों की सब्जी )

Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaun, Dishes of Garhwal, Dishes of Kumaun

मिट्ठ करयल की भुज्जी (मीठे करेलों की सब्जी )
Bhishma Kukreti
बरसाती भुज्जी --मिट्ठ कर्यल असल ma parबल जन होंदन हाँ एक बीज कर्य्ल जन होंदन पण ई बीज कंटीला होंदन एलई मिट्ठ करेलों क बीज नि खाए जान्दन
मिट्ठ कर्यल द्वी तीन इंच लम्बो अर धनुष आकार क होंदन , पूंछ बि कंटील़ो होंद .मत्थ कर्याल क छुक्य्ल प्रबल जन कैड नी होंद पण मुलैम होंद
भुज्जी सुदारण कुणि कर्य्ल क मुख अर पूंछ काटिक फिंके जांद अर फिर बीजूं तैं बि गाडिक फिंके जांद
भुज्जी काटिक फिर अल्लू जन ही भुज्जी बणये जांद . पण जादातर मिट्ठ कर्यल की भुज्जी अल्लू, छीमी (लुब्या) , या सूँटूं फुळडू दगड़ मिलैक ही बणये जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

परसाद (हलवा) (Halva , Parsad)

Garhwali cuisines, Kumaoni Cuisines, Garhwali dishes, Kumaoni dishes
Cuisines of Uttarakhand, Ethnic Food from Uttarakhand, Dishes of Uttarakhand
परसाद (हलवा) (Halva , Parsad)
भीष्म कुकरेती
कै बि अनाज कु आटो तैं घ्यू मा भूनिक , गुड़/ चिन्नी /शीरा क grm पाणी मा पकये जाओ त वै खाणक
तैं परसाद बुल्दन I
परसाद -- चौंळ , ग्युं, मर्सू, जौ क आटो कु बणये जांद . कबि क्ब्यार क्वी क्वी मुंगरी आटो क बि परसाद बणादन
गुड़ज्वलि : ग्युं क आटो क परसाद या हलवा तैं गुड़ज्वल़ी बि बुल्दन I
आटो तैं घ्यू /घी मा भूरिण होण तक भुने जांद I दूसरी तरफ हैंको भांड पाणी मा गुड़/चीनी उबाल़े जांद I भुनु आटो मा मिट्ठो गर्म पाणी मिलैक थडकए जांद अर स्वाद को हिसाब से पन्द्यरो/बकल़ो/ल्हस्ल्सो /सुखो परसाद/हलवा बणये जांद I पैथ्रां परसाद मा घ्यू बि डाले जांद I

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

परसाद (हलवा) (Halva , Parsad)

Garhwali cuisines, Kumaoni Cuisines, Garhwali dishes, Kumaoni dishes
Cuisines of Uttarakhand, Ethnic Food from Uttarakhand, Dishes of Uttarakhand
परसाद (हलवा) (Halva , Parsad)
भीष्म कुकरेती
कै बि अनाज कु आटो तैं घ्यू मा भूनिक , गुड़/ चिन्नी /शीरा क grm पाणी मा पकये जाओ त वै खाणक
तैं परसाद बुल्दन I
परसाद -- चौंळ , ग्युं, मर्सू, जौ क आटो कु बणये जांद . कबि क्ब्यार क्वी क्वी मुंगरी आटो क बि परसाद बणादन
गुड़ज्वलि : ग्युं क आटो क परसाद या हलवा तैं गुड़ज्वल़ी बि बुल्दन I
आटो तैं घ्यू /घी मा भूरिण होण तक भुने जांद I दूसरी तरफ हैंको भांड पाणी मा गुड़/चीनी उबाल़े जांद I भुनु आटो मा मिट्ठो गर्म पाणी मिलैक थडकए जांद अर स्वाद को हिसाब से पन्द्यरो/बकल़ो/ल्हस्ल्सो /सुखो परसाद/हलवा बणये जांद I पैथ्रां परसाद मा घ्यू बि डाले जांद I

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

चुसण - चबाण वाळइ वनस्पति

Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaun, Dishes of Uttarakhand
चुसण - चबाण वाळइ वनस्पति
Bhishma Kukre
कत्ति दें भूक तीस मिटाणो बान या आनंद क बान कें वनस्पति तैं चुसण पोडद या चबाण पोड़द
१- कोदो क डंकुल़ी (Stem) : कोदो ड़ण्कूल़ी मिट्ठी अर सवादी होंद . कोदो डाण्कूल़ी चबाण/चुसण से भूक अर तीस द्वी खत्म होंदन
२- अलम्वड़ : अलम्वड़ क डंकुल़ी खट्टी होंद अर रसदार हुन्द त आतुर्दी मा अल्म्वड चबाई क भूक जरा सि खत्म ह्व़े जांद
३- तूंग क पत्ता : तूंग क पत्ता चबाण मा निस्वादी अर टरटरु होंद ट भौत तीस लगीं होऊ त तूंग क पत्ता चबाई क कुछ देर क बान तीस खत्म करे जांद
४- बुरांश क फूल : बुरांश क फूल तैं चुसे जांद जू मिट्ठू होंद . अर बुरांश फूल को तौळओ भाग तैं चबाई बि जांद जू जरा टरटरू सि होंद
५-बसिंगू क फूल : बसिंगो फूल चुसण मा मिट्ठो हुन्द अर आनन्द दायक हुन्द , भूक तीस द्वी खत्म हुन्द त मजा बि आन्द

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

खाणक सम्बन्धी रिवाज - : भूतूं / भूतों क खाणा

Cuisines of Uttarakhand, Cuisines of Garhwal, Cuisines of Kumaon, Kumaoni Recipes, Garhwali recipes,
Uttarakhand Recipes, Food in Uttarakhand (Ethinic)
खाणक सम्बन्धी रिवाज - :
भूतूं / भूतों क खाणा
Bhishma Kukreti
मध्य हिमालय मा भूत पूजै एक आम संस्कृति च रिवाज च .भूत पूजै परांत /पश्चात भूत /भूतूं तै खाणक बि दिए जांद .
सतनाजूं खिच डू / टिकडू : भूतूं खुणि खिचड़ी/खिचडू चौंळ , उड़द मिलैक सात नाजूं तैं मिलैक पकये/बणये जांद अर क ड़ो तेल बि मिलये जांद. खिचडू तैं कूड़ या गाँव क चारों तरफ चुलये जांद .
छाया पूजै मा : छाया केवल जनान्यु पर लगदी अर यांखुण बुखण भुजे जान्दन या चुड़ा भुजे जान्दन . भौत से टैम पर कुखड़ी बि मारे जांद . छाया पूजै मा पैल भितर पश्वा अर पुजारी इखुली पूजा करदन . अर अंत मा कै बडो डाळ तौळ छाया की पूजा होंद उखी कुख्दी च्ध्ये जान्द . कुख्ड़ी मारे नि जांद उनी ज़िंदा छोडे जांद . जें जननी पर छाया पूजे गे हवाऊ वी जनानी से बुखण.चुड़ा नि ल़ीण चयांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

टक्क

सब्यौं की लगिं रन्दि,
अपणा पाड़ मा,
कुजाणि के के फर,
जनु दादा दादी की,
नाती नतणौ फर,
ब्वे बाब की,
बाल बच्चौं फर,
अंत समय मा लंगि संगि,
अर अपणौ फर.

यनि भि होन्दि छ "टक्क",
उंकी, जू छन परदेश,
जन, लैन्दा फर,
आरू, तिम्ला, बेडु फर,
पक्याँ काफळ, हिंसर, किनगोड़,
अर काखड़ी, मुंगरी फर,
पहाड़ का ठण्डा पाणी,
बण मा बगदा ठण्डा बथौं फर,
रौंत्याळी डांडी काँठ्यौं फर,
पहाड़ की हरेक,
नखरी-भलि चीज फर,
अपणा प्यारा गौं अर,
भै बन्धु फर.

रचनाकार: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड, मेरा पहाड़, उत्तराखंड गौरव पर प्रकाशित)
दिनांक: १७.६.२०१०, दिल्ली प्रवास से....
(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टिहरी गढ़वाल,उत्तराखण्ड)

पुराणो उत्तराखंड मा खटै/खटाई (Chuttneys)

Cusines of Uttarakhand, Himalayan Cuisines, Himalyan Ethinic Food, Dishes in Uttarakhad, Recipes of Uttarakhand
Cusines of Garhwal, Cusines of Kumaon
पुराणो उत्तराखंड मा खटै/खटाई (Chuttneys)
Bhishma Kukreti
अच्काल त खटै/खटाई भौत सी चीजु से बणण बिसे (शुरू) गे पण पैल खटै/खटाई काचो आम , अमचुर या अल्म्वड़ या कबी कभार लिम्बू की सोल़ी तैं पीसिक बणदी छे
आम की खटै/खटाई : काचो आम तैं छीलिक सुदारिक काटिक मैणु मसालों ( भंगुल, धणिया, जीरो, आदू ) लूण , मर्च क दगड़ पीसिक बणादा छया ,
अमचुर ( आम क सुख्सा ) की खटै/खटाई : अमचुर तैं पाणि मा भिजैक मैणु मसालों दगड़ पीसिक खटै/खटाई बणदी
अल्म्वड़ की खटै/खटाई : अल्म्वड़ एक सदाबहार घास पात हुन्द जू कखी बि ह्व़े जांद. एक पत्ता कुंगळ, सीक बरोबर पतल़ो , लम्बो अर खट्टो रस वाळ हुन्दन . अल्म्वड़ क पत्तों तैं मैणु मसालों दगड मिलैक पीसिक खटै/खटाई बणये जांद
कबी कबी लिम्बू क सोल़ी तैं मसालों मा पिसिक बि खटै/खटाई बणये जांद पण कम ही
खटै/खटाई मा समो/मौसम क हिसाब से हरो मसालों उपयोग करे जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

गढ़वाल कुमाऊं में भोजन सम्बन्धी रस्म रिवाज-२ : सस्कंडी

Cusines of Uttarakhand, Cuisines of Garhwal, Garhwali Dishes, Cuisines of Kumaon, Komaoni Cuisines
Food in Uttarakhand, Ethnic Food of Uttarakhand.Recipes from उत्तराखंड
गढ़वाल कुमाऊं में भोजन सम्बन्धी रस्म रिवाज-२ :
सस्कंडी (A first Gift for Mother in Law and her Friends)
Bhishma Kukreti
सस्कंडी गढ़वाळ-कुमाऊं मा एक अभिनव रिवाज च जखमा ब्योली ब्यो परांत बरात क दगड पैल दें ससुराल /सासुराड़ आन्द त दगड़ ma
सासू अर वींक दगड़याणयूँ कुणि कंडी फर एक भेंट लांदी जै पर सासू को ही हक्क होंद . वीं कंडी मा पूरी, पक्वड़ अर अरसा होंदा छा (अब रिवाज कम ह्व़े गे )
बर क (दुल्हे की ) बरात बौड़णा दुसर दिन सासू अपणि दगण्याणयूँ तैं बुलैक सस्कंडी क पूरी, पक्वड़ अरसा खानदा छ्या अर फिर सहेल्यू तैं यू कल्यो बांटे बि जांद छौ
ब्योऊ क क्ल्योऊ पर पैलो हक्क गाँव वालुं कु :
जब ब्योली( Bride) बरात क दगड मैत बिटेन पैली दें ससुराल आंदी त दगड मा ससुराड़ी गाँव वाळउन्खुणि अरसा, पूरी पक्वड़ कु क्ल्योऊ (भोज्य भेंट ) बि लांदी . अर ये पैलो क्ल्योऊ पर बर (Groom ) परिवार को क्वी हक्क नि होंद छौ . यू क्ल्योऊ संजैत क्ल्योऊ माने जांद छौ अर सरा गाँ मा बरोबर बांटे जांद छौ . यो ही कारण च बल सासु कुणि
अलग से सस्कंडी आंदी छे

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

गढ़वाल कुमाओं क खाणक संबंधी रिवाज -१ : बंधाण

Cuisines of Uttarakhand, Uttarakhand Cuisines, Dishes of Uttarakhand , Recipes of Uttarakhand
Garhwali Cusines Kumaoni Cuisines, Dishes of Kumaon , Dishes of Garhwal, Himalayn Ethnic Food
गढ़वाल कुमाओं क खाणक संबंधी रिवाज -१ :
बंधाण
Bhishm Kukreti
गढ़वाळ कुमाऊं नेपाल मा एक बडो अद्भुत रिवाज हुन्द जै भोजन संबधी रिवाज मा बामण ऩा बलकण मा जजमान (राजपूत) पुजारी होंद
ये रिवाज कु नाम च बंधाण , बंधाण तब हुन्द जब केकु भैंस बिये जाउ. भैस जब बियान्दी च त द्वी तीन दिन क दूध नि पिए जांद पण
दूध गर्म कौरिक प्युंस ( Paneer जन ) बणान्दन . जब दूध पतल़ो ह्व़े जांद त सौब दूध तैं दही बणाणो कुणि परोठी मा जमाए जांद .
फिर सात एक दिन मा एक दिन पूजै हुन्द जै रिवाज खुणि बंधाण बुल्दन . बंधाण से पैली क्वी बि प्युंस छोड़िक भैंस कु दूध नि पे सकदु
ये दिन खीर, पळयो , झुल्ली ही बणये जांद अर इष्ट मित्रों तैं बुलैक छ्व्टी सी जीमण करे जांद /भोज दिए जांद . हाँ खीर बामण ही बणान्द
ये रिवाज की खासियत या च की बन्धाण की पूजा जजमान कर्दन
खाणक खाण से पैल एक पत्थर मा खिन्न का तिनको की छुटी छुटी खामी क सहायता से या पूजा होंद
पूजा परांत ही खाणक खये जांद अर बंधाण कु बाद ही भैस कु दूध को उपयोग करे जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

आंसू की झील

बोल्दा छन,
झील जनि आँखी,
पर आंख्यौं सी निकल्दा छन,
दुःख का आँसू,
जौन त्यागि घर बार अपणु,
तरबर च्वीन ऊँका आँसू,
साक्यौं पुराणी जैजाद छोड़ी,
ह्वे होलु पराण भारी क्वांसू.

पुराणी टीरी अर,
डूब्यां गौं का लोखु का,
जाँदी बग्त टूटि होला मन,
हेरि होलु घर बार अपणु,
भ्वीं मा च्वीं होला,
दण-मण दुःख का आँसू,
जख आज बणि छ,
बड़ी पाणी की झील,
फैलीं छ कै मील,
जू विस्थापित ह्वेन,
उंकी नजर मा आज,
वछ ऊँका अर भागीरथी का,
"आंसू की झील".

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड और मेरा पहाड़, हिमालय गौरव उत्तराखंड, पहाड़ी फोरम पर प्रकाशित)
दिनांक: १६.६.२०१०

Wednesday, June 16, 2010

दूध कु कुछ खाश उपयोग

Cuisines of Uttarakhand, Garhwali Cuisines, Kumaoni Cuisines, Dishes from Uttarakhand
Ethnic Food of Uttarakhand
दूध कु कुछ खाश उपयोग
भीष्म कुकरेती
दूध पीण , खीर-लब्सी बणाण कु अलावा दूध कु कुछ हौरी बि उपयोग छन
१- दूध मा रुट्टी भिजैक खाण
२- पराल़ी (मलाई ) तैं रुट्टी मा खाण
३- भात, झ्न्ग्वर मिट्ठू दूध मा खाण

भुज्जी मा दूध कु उपयोग
दूध तैं सवाद बढ़ाणो (चल्मुलो करण) बान भुज्ज्युन मा डाळए जांद . यी भुज्जे इन छन
१ - मूल़ा
२- खीरा
३- गुदड़ी (तोरई)
४- लमेंड (चचिंडा )
५- तुमड़ी
६ - प्याज की भुज्जी
७ - हरो खीरा/प्याज की भुज्जी
जादातर जब भुज्जी पकी जाव त पैथराँ भुज्जी मा दूध डाल़े जांद अर एक उमाल आण तक भुज्जी तैं गर्म करे जांद
दूध डालण से भुज्जी क रंग अर सवाद मा फर्क पोड़ी जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

पपीता की खट्टी भुज्जी

Cuisines of Uttarakhand , Cuisines from Uttarakhand , Food of Uttarakhand, Dishes of Uttarakhand , Recipes of Uttarakhand , उत्तराखंड का खानपान
पपीता की खट्टी भुज्जी
भीष्म कुकरेती
चूँकि पपीता का डाळ तैं देखरेख चयांद त पपीता सग्व्ड (घर के आस पास की जमीन ) मा ही लगये जांद अर याँ से पांच छे वर्ग फीट जगा मारे जांद जां से पहाडून मा पपीता कम ही लगये जांद थौ
फिर पपीता क भुज्जी बणाणो रिवाज भी कम ही छौ , जब क्वी कच्चू पपीता भ्युं पोड़ी जाव त भुज्जे बणदी
हमर तरफ इन दिखे ग्याए जब बि पपीता भुज्जी बणाण होऊ त जादातर खट्टी भुज्जी ही बणदी छे
भुज्जी बणाणो कुण पपीता तैं छीलिक सुदारिक मूल़ा जन कटे जान्द फिर भूटिक मैणु मसाला मिलैक, वाँ मा छांछ डालिक थड़कये जांद अर पन्द्यारी /फरफरी(सूखी ) या बकल़ी/ गाढ़ी भुजी बणये जांद . कत्ति भुज्जी मा पकाण दें छांछ क दगड़ दूध बि डाळदन .

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

Baagi Uppan Ki Ladai:

History of Himalayan Literature
History of Indian literature
History of Garhwali Kumaoni Literature
Critical History of Garhwali Poetry
Baagi Uppan Ki Ladai: The Poems of Freedom Fight , Worsening Happening after Independence in Symbolic Style
(Review of Long Poetry (Khand Kavy) Baagi Uppan Ki Ladai by Kanhaya Lal Dandriyal)

Bhishma Kukreti
Kanhaya Lal Dandriyal had been a great poet of Garhwali poetry world. The critics and readers call Dandriyal as ‘Maha Kavi” and there is no doubt about his great craftsmanship, choosing subjects, using simple but effective words for narrating complex subject and on top of it doing experiments for developing Garhwali verses. Bagi Uppan ki Ladai is long poetry ( Khand Kavy ) and this poetry collection in Garhwali language is the best example of symbolic poetry apart from imagery poems narrating images of Garhwal .
With reference to Bagi Uppan ki Ladai , Dr Maju Dhoundiyal a Hindi literature critics, Madan Duklan (editor of Hamari chitthi), Puran Pant Pathik in personal conversation with this writer say that Kanhaya Lal Dandriyal has same position in Garhwali literature for using symbols of animals to describe the present society as the critics appreciate William Blake, Alfred Jerry , Antoni Lange, Albert Aurier, Albert Giraud, Albert Mockel, Albert Samain, Alexander Block, Andrie Bely, Arthur Rimbaud, Auguste Villiers de I.Adam, Caspar David Friedrich, Charles Baudelaire, Dante Gabriel, Isidore Lautreamont, Dimcho Debelyanov, Dmitry Merezhkovsky, Eldgar Allan Poe, Emile Nelligan, Emile Verhaeren, Francis V Griffin, Fyodor Sologub, George Bacovia , George Rodebach, Gustavo , Innokenty gustave Flaubert , Annesky, Kahn, Henride Regneir, Jean Moreas, Joa da Cruz Sousa, Josip M Aleksandroy, Jurgis Baltrusaitis, Jules Laforgue, Konstantin Bafmont, Maurice Maeterlinck, Mateiu Caragiale, Maxmilian Voloshin, Mikaloius K Ciurlionis , Otokar Brezina, Paul Adam, Paul Fort, Paul Valery , Paul Verlaine, Rachilde, Remy de Gourmont, Stanislaw K Brzozowski, Stephane Mallarme, Stuart Merril, Tendeusz micinski , Valery Bryusov, Vyacheslay Ivanov, Zinaidia Gippius for their creating symbolic verses or literature.. Dr Nagendra Dhyani, a learned Garhwali literature critics of Garhwali literature states that Kanhya Lal Dandriyal uses animals in his long poetry successfully as Vishnu Sharma uses animals in the stories of Sanskrit classic Panchtantra .

The story of Bagi Uppan ki Ladia is chivalry story and the plot is of Goath (when the farmers take their domestic animals in the field from May to October and look after their in the field for so many months) . There is very deep friendship among animals as bulls, buffalos, rams, he goats, goats, sheep etc. An insect Uppan (which is a medium of plague bacteria too) attacks to the flocks of domestic animals. The mosquitoes, bugs, and many other harmful insects are with Uppan but take part in attack on later stage of the story . , The brave and strong buffalo (Bagi) takes the charge of his army to defend the animals of Goath and bull is always the advisor. There is ups and downs in tha fight between buffalo with other animals and Uppan . However, after much bloody struggle, the domestic animals win the battle. After winning the battle, the fighters were thrown out of the kingdom and the corrupted culprits, evilly animals take the charge of symbolic kingdom. Even the lion asks separate nation “Sheristhan”.

In between , the poet describes many real happenings of the contemporary society.
In fact, with the aid of animals, the great poet of all languages, Kanhaya Lal Dandriyal narrates the story of either Freedom Movement and thereafter the worsening situation in India or struggle of Uttarakhand Movement and then worsening situation after becoming separate state Uttarakhand that who struggled for the state could not get the honour but politicians as Narayan Datt Tiwari and others, who never supported the movement, got all the positions in separate Uttarakhand .
One of the greatest poets of the world language Dandriyal could narrate the story in symbolic way and he successfully create all raptures -love, bravery, pathos, laughter, smile, satire , horror, anger, abhorrence, peace, spiritual and philosophical awareness apart from every human emotions.

There are twenty four parts in this long poem (Khand Kavy) and each part has many chapters. There are 367 chapters in this Khand Kavy - Bagi Uppan ki Ladai. All poems are Chaupaya and in the style of Bravery style (veer Rasiy Chhand) as found in Allha Uddal poetry.

There is another poet Jai Pal Singh Rawat ‘Chhipadu dada’ (the disciple of Dandriyal) in Garhwali language who creates symbolic poems with the aid of animals but he never created long poetry as Kanhya Lal could create .
The symbols are easily under stable for intellectual Garhwalis and every body will appreciate the wording construction, Garhwali words of past, images of Garhwal and rural Garhwali society and the total realism of this long poetry of late Dandriyal. Once, the intelligent reader starts reading first poem the reader can not leave reading till he finishes the whole poetry. There is magnetism in the poems of Kanhaya lal Dandriyal.

The long poetry Bagi Uppan ki Ladai is the proof the reason behind calling Kanhaya Lal Dandriyal the Mahakavi (Great Poet) of not only Garhwali language but all languages of this earth.

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

वे दिन बिटि

लूथी दा बोन्नु छ,
बिराळु बण्युं छौं,
बोझ बोकणु छौं,
कपाळ पकड़ी सोचणु छौं,
लटुला अपणा नोचणु छौं,
तितरा की तरौं,
ज्यू जिबाळ मा फंसिक,
जिन्दु रौं या मरौं?

दिन रात,
घंघतोळ मा पड़्युं छौं,
मनखी ह्वैक पिचास बण्युं छौं,
यीं दुनिया का जाळ मा,
देवभूमि गढ़वाल मा,
जै दिन जुड़ी थै जन्मपत्री,
पंडित जी का हाथन,
फोड़ी थै गुड़ की भेल्ली,
बल ह्वैगी मांगण.

भग्यानी यनि छ,
दिन रात करदी झगड़ा,
धैं बिल्क करदी मेरा दगड़ा,
"वे दिन बिटि",
जबरी बिटि बणि,
ज्वानि मा जीवन साथी.

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, हिमालय गौरव उत्तराखंड, मेरा पहाड़, यंग उत्तराखंड पर प्रकाशित १५.६.२०१०)
दिल्ली प्रवास से..(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टेहरी गढ़वाल)

Monday, June 14, 2010

पाणी का पेट

डूबिं छ टीरी,
कैकु चूकि, कैकु फीरी,
क्या थौ वींकू कसूर?

स्वर्ग मा छन सुदर्शन शाह,
जौन बसाई थै टीरी,
डूबिं टीरी देखणा होला,
जख बणि छ झील.

डुब्याँ छन "पाणी का पेट"
जौं भै बन्धु का,
प्यारा- प्यारा गौं,
ऊँका आँखौं मा आंसू,
आज औन्दा छन,
जब-जब औन्दि याद,
मन होन्दु छ ऊदास,
बिंगा ऊँका मन की बात,
घर बार त्यागि,
कै हाल मा होला?

टीरी, जख बिति होलु,
जौंकु प्यारू बचपन,
आज भी बसीं छ मन मा,
कनुकै भूली जाला,
टीरी की मिठै "सिंगोरी",
ऊंचू घंटाघर,
दोबाटा, कंडळ कू सेरु,
चणौ कू खेत,
टीरी कू प्यारू बजार,
जू डुब्याँ छन आज,
"पाणी का पेट".

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड पर प्रकाशित, दिनांक:११.६.२०१०)
दिल्ली प्रवास से..(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टेहरी गढ़वाल)

भौंकुछ

ह्वैगि बल आज,
उल्टी गंगा बगणि छ,
सच्ची बात बुरी,
बुरी बात भलि लगणि छ,
दाना बुढ्या त आज,
यनु बोन्ना छन,
नया जमाना की चाल देखि.

चौक मा गोरू निछन,
धारौं फर निछ पाणी,
तिबारी डिंडाळी टूटणी छन,
आज दम तोड़दु जाणी.

बल्द अर हळ्या हर्चणा,
पुंगड़ी पाटळी बंजेणी,
संस्कृति कू त्रिस्कार होणु,
नयी संस्कृति जन्म लेणी.

भै बन्धु मा मेल नी,
आपस मा कटेणी मरेणी,
अपणौ सी नफरत,
बिराणौ दगड़ी खाणी पेणी.

सूर्यास्त होन्दु धार पिछनै,
मनखी दारू मासू मा मस्त,
दानव संस्कृति राज कनि,
मनख्वात मरिक होणी अस्त.

देवतौं कू मुल्क हमारू,
कथगा निर्दयी ह्वैगी,
बाग बिल्कणा छन,
सच मा "भौंकुछ" ह्वैगी.

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड पर प्रकाशित १३.६.२०१०)
दिल्ली प्रवास से..(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टेहरी गढ़वाल)

सौलै शिकार (सौलू, साही ) ( Mutton Curry of Porcupine)

Himalayan Cuisines, Cuisines of Uttarakhand, Dishes from Garhwal and Kumaun, Recipes of Garhwal and Kumaun
सौलै शिकार (सौलू, साही ) ( Mutton Curry of Porcupine)
Bhishma Kukreti
सौलु (साही ) मुसू क परिवार कु एक जानवर च . २५-३० इंच लम्बो अर लम्बी पूंछ वल़ू जानवर पर चार पाँच इंच लंबो काण्ड (Spikes)
हुन्दन . सौलू भौत धीरे हिटदू . सौलू मुसदुंळ (Burrow) पुटुक रौंद अर रात्यूं कुणि ही भैर आन्द . सौलू ग्युं जौ आदि की फसल खांद इले सौलू तै भगाणे कत्या ही ब्युंत/ तरीका करे जान्दन .
सौलू की शिकार बि खये जांद . सौलू तैं मारण क वास्ता मुसदुंळ भितर अग्यो करे जांद जां से धुंवा भितर जावू अर सौलू भैर ऐई जावू. जन्नी सौलू भैर आन्दु वै तै लट्ठलुं पीतिक मारे जांद . ध्यान धरे जांद कि सौलू क काण्ड शरीर पर नि आवन .
मरयूं सौलू क काण्ड गाडिक फिर सौल तैं भड़ये जांद अर फिर लुतकी , अंदड़ पिंदड़ गाडिक (यीं प्रोसेस तैं सुधारण बुले जांद ) फिर शिकार तैं छौंकिक, मैणु मसला दगड उसेक उन्नी बणये जांद जन बखरै शिकार/शुरवा बणये जांद . हाँ ! सौलू क शिकार कुंगल़ी (Very Tender) , होंद त जादा नि पकये जांद
जौंक सौलै शिकार खयीं च ऊ बुल्दन बल याँ से सवादी शिकार हून्दी ई नी च

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

खील

Himalayan Cuisines, Cusines of Kumaun, Garhwali Cusines, Himalayan Recipes, Recipes of Nainital,
Food in Badrinath Region, Dishes in Gangotri Region, Ethnic Food of Uttarakhand
खील
भीष्म कुकरेती
खील माने अनाज का दाणा तै भूजिक/भूनिक फूलाण अर सफ़ेद फूल जन दिख्यावन
पैल कुमाऊं , गढ़वाल, नेपाल मा अनाज तै हिसर (मिटटी का बना कढाई जैसा बर्तन) मा धौरिक आग क झोंळ ( आंच ०
मा भुजे जांद .
जब अनाज तै पकाण (Edible and Digestable) तक भुजे जावन त वै भुज्युं अनाज तै बुखण या खाजा बोले जांद
पण जब अनाज तै जादा भुजे जाव की दाण फूल बणी जावन त वै अनाज तै खील बोले जांद
खील तौळ का अनाज से बणदन
१- सट्टी (धान )
२- मुंगरी (मकई)
३- जुंडळ (ज्वार )
४-मर्सू
खील मा गुड़ , भुज्युं भ्न्गुल, अखोड़ मिलैक बुकये जांद अर बगैर क्वी चीज मिलैक बि बुकये जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

पळयो (Butter Milk Curry) अर झुल़ी

Himalayan Dishes, Himalayan Cuisines, Garhwali Cuisines, Kumauoni Cuisines, Himalayan Recipes,
Recipes of Garhwal, Recipes of Kumaun, Garhwali rasoi ka Swad, Kumaoni Khan Pan
पळयो (Butter Milk Curry) अर झुल़ी
Bhishma Kukreti
पळयो छांछ अर आलण कु मिश्रण से बणदू , छांछ तै आलण (Medium of Curry) क दगड़ मिलैक पकये जांद .
पळयो मिट्ठू बि हूंद अर सादो बि हूंद . सादो पळयो बणण पर वै मा लूण मर्च मिलैक खये जांद
आलण मा तौळ का माध्यम प्रयोग मा आन्दन अर आलण क नाम से पळयो कु नाम पड़दू :
१- झ्न्ग्वर /झन्ग्र्याळ
२-कौणी
३- बरीक चौंळ (कणखिल)
४- कोदो क चून ---ये पळयो तैं चुल्मनडी बुल्दन
५- मुन्ग्र्युं आटो
६- बजरो आटो
७-जौ क आटो
८-जुंडळ कु आटो
९- मरसो आटो (मर्स्वडी )
१०- काचो मुन्ग्र्युं दाणो तै पिसिक आळण बणाण
दही छांछ को हिसाब से पळयो क सवाद
दही जमाण या जम्मण को प्रभाव पळयो कु सवाद पर पड़दो
१- निप्प्ट खटू
२- ठीक ठाक
३- चलमल्लू : जै छांछ मा नौणी (मक्खन ) जादा रै गे होऊ वो प ळ यो चल्मलू स्वाद कु होंद
४- खिटयूँ : जब पळयो तैं जादा देर तक पकये जावो त वै तैं खिटयूँ पळयो बुले जांद
पळयो छांछ क मात्रा क हिसाब से पतळउ या बकल़ू बणदो

झुल़ी (कढी)
जू छांछ तै छौंके जाओ अर उख्मा हल्दी , मैणु -मसला , लूण मिलये जाओ त ये खाणक तैं झूली बुले जांद
आलण बि तकरीबन वो ही ह्व़े सक्दन जू पळयो मा इस्तेमाल हुन्दन
झुल़ी गुड़ मिलाओ त मिट्ठी बि हुंद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India,2010

रगड्वणि / रिगड़वणि दाळ , (उदाहरण -चैन्सू Chainsoo)

Himalayan Culture, Himalayan Cuisines, Cuisines of Garhwal, Ccuisines of Kumaun, Cuisines of Uttarakhand , Garhwali Dishes, Kumaoni Dishes
रगड्वणि / रिगड़वणि दाळ , (उदाहरण -चैन्सू Chainsoo)
भीष्म कुकरेती
रिगड्वणि कु शाब्दिक अर्थ हूंद जव क्वे चीज सुखो अनाज तैं रगड़ी क तैयार होऊ . कें बि सूकी दाळ तैं सिलवट या मिक्सी मा पिसे जाव अर वांकी दाळ
बणये जावू त वीं दाळ तै रगड्वणि या रिगड्वणि दाळ बोले जांद
उड़द की रगड़ी दाळ तैं चैसू बुल्दन . इन्नी तोर, गहथ, रयांस , चणा , सूंट का दाणु तैं रगडी क बि दाळ बणदी अर याँ से दाळ कु सवाद बि बदली जांद
पिसी दाळ तै कढाई मा घी/तेल मा जरा भुने जांद अर फिर मैणु-मसाला, लूण पाणी क दगड़ उबाल़े जांद अर रगड़वणि दाळ तैयार

Copyight@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

बन्स्किल की भुज्जी

Dishes from Garhwal, Cuisines of Garhwal -Kumaon, ,Recipes of Kumaun -Garhwal, Food in Uttarakhand , Himalayan Food , Ethnic Cuisines of Himalaya
बन्स्किल की भुज्जी
Bhishma Kukreti
बन्स्किल माने बांस कु टूस (Buds of Bomboo Shoot) . अब बांस की साख (Gene) बचाणो बान सरकार न बन्स्किल उपडण बंद करी दे त बन्स्किल की भुजी नि बणदी पण पैलि बन्स्किल की भुज्जी बणदी छे .
बन्स्किल कु टूस तैं नरम करणो बान खाली पाणी मा या छांछ मा उसए/ उबाल़े जांद . जख चुना (Lime ) मिलदु उख चुना क पाणी मा द्वी चार घंटा धौरिक बन्स्किल तै नरम करे जांद
फिर ऊँ नरम कर्याँ टुसुं तै सूखी भुज्जी तरां बणये जांद, भगलू या धणिया कु beenjun छौंका जरूरी च .
बन्स्किल की भुजी दिखे जावू त स्वाद का वास्ता सलाद कु काम कर्द

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

हे चुचा तू

प्यारा पहाड़ ऐजा,
ऐगि मौळ्यार,
डांडी काँठ्यौं मा,
फ्योंलि, बुरांश हैंसणा छन,
घुघती हिल्वांस बासणा छन,
छोया कू ठण्डु पाणी पीजा,
हिंसार, काफल खूब पक्याँ,
खैजा हे चुचा, छक्किक खैजा.

प्यारा पहाड़ ऐजा,
कौथगेर मैना ऐगिन,
ये बैसाख कौथिग लगणा,
स्वाळि, पकोड़ी, प्यारी पापड़ी,
आलू पकोड़ी, जलेबी की घेरी,
खैजा हे चुचा, छक्किक खैजा.

प्यारा पहाड़ ऐजा,
घनघोर बस्गाळ लग्युं छ,
अपणा बाँठा की,
काखड़ी, मुंगरी, गोदड़ी, चचेन्डी,
गलगला पक्याँ आम, लमेन्डी,
खैजा हे चुचा, छक्किक खैजा.

प्यारा पहाड़ ऐजा,
ह्युन्द की बार ऐगि अब,
पंचैती मंडाण लग्युं छ,
चार पुर्कणा फुर्र नाची जा,
कंडाळी कू साग, झंगोरू,
गौथ कू गथ्वाणि,
करकरा अंगारौं की आग तापी,
खाजा बुखणा खैजा,
खैजा हे चुचा, छक्किक खैजा.

पहाड़ प्यारू मुल्क हमारू,
सब्बि धाणि यख प्यारू,
परदेश मा न घुट तू,
बारामास की रंगत चुचा,
आँखौंन अपणा देखि जा.

रचना: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित, यंग उत्तराखंड पर प्रकाशित)
दिनांक: ११.६.२०१०,
"दर्द भरी दिल्ली" प्रवास से
(ग्राम: बागी-नौसा, पट्टी. चन्द्रबदनी, टिहरी गढ़वाल)

Thursday, June 10, 2010

कंडाळी

Garhwali Vyanjan, Kumaoni Vyanjan, Kumaoni Recipes, Garhwali Recipes, Himalayan Cuisines, Kumaoni Cuisines, Garhwali Cuisines, Garhwali Dishes, Kumaoni Dishes , Nepali Cuisines ,नेपाल का खाना गढ़वाली भोजन , कुमाउनी खान पान

कंडाळी
Bhishma Kukreti

कुमाऊं , गढ़वाल अर नेपाल मा पैल कंडाळी जडडों (ठनडी ) क एक मुख्य साग (खाणक ) छौ
कंडाळी बणाणो खुणि बडो तजबिजू से कंडाळी क मथ्या क भाग याने कुंगळ डंठल अर कुंगळ पत्तों तै काटिक लाये जांद
कंडाळी फर जू जादा बड़ा झीस ह्वावन त झळकाँ आगि मा धरे जान्द (मतलब आग दिखये जान्द जां से झीस फुके जावन )
फिर तौल मां आलण , मैणु मसालों , लूण क दगड पकये जांद . सवाद का बान हींग को छौंका दीण जरोरी च
आलण का वास्ता जादातर कचा गहथ कु मस्यटु , झन्ग्र्याळ इस्तेमाल हूंद
कंडाळी जादातर झ्न्ग्वर को दगड खये जांद हाँ अप्प भात को दगड बि खै सक्दन
उन पैल कंडाळी तैं पेक इ पेट भरे जांद छौ
अब जनकी कंडाळी क तासीर गरम होंद त कंडाळी ठनडियूँ मा ई खये जांद

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumbai,India, 2010

रोटी , रोट, रुट्टी , रुटळ , रुटल़ा (Bread of Cerals)

Himalayan food, Himalayan Cuisines, Himalayan Culture, garhwali food, Garhwali Recipes, Kumaoni Khana, Kumaoni Cuisines, Food of Uttarakhand
रोटी , रोट, रुट्टी , रुटळ , रुटल़ा (Bread of Cerals)
Bhishma kukreti
रोटी या रुट्टी क नाम आकार- मोटे , भोज्य पदार्थुं क रलौ मिसौ (मिश्रण) अर बणाण वाळक मूड कु हिसाब से बदल जांद
अनाज (greminy cerals) तै पीसिक , ओलिक तवा मा सेकिक रुट्टी, रोटी/ रूटळ बणदन फिर अध्काची या पकीं , रुट्यून तै आगी क झौळ (Hot coal or flame) मा पकये जांद. रुटि ग्युं, चुन , जौ, मुन्ग्रून आटो , ब्सिगो आटो से बणदन
साधरणतया रुत्युं नाम अर पकाणऐ ब्युंत (विधि ) इन छन :
१- रोट: दिव्तों नाम पर मा चढ़ाणो मोटी रुटी तै रोट बुल्दन जू घी मा सेकिक बणन्दन
२- रुट्टी : ग्युं फुल्का या चुनो पतल़ी रोटी तैं रुट्टी बुले जांद
३- रुटळ : म्वाटो रुट्यु तैं रूटळ बुल्दन
४ - डोट रोटी/रूटळ :ग्युं आटो की लोई भीतर चून (मदुये का आटा की लोई ) या मुन्ग्र्युं (मकई) लोई भौरिक जब रुटी बणदी त वीन तैं डोट रुट्टी बुल्दन
५ - ढबाड़ी रुट्टी : द्वी या जादा प्रकारों आटो तै मिलैक ज्वा रुट्टी बणद वी तैं ढबाड़ी रुट्टी बुल्दन
६- ढुंगळ : ढुंगों अर अलाव मा बणयाँ म्वाटा रूटळ तैं ढुंगळ बुल्दन
७ - इकहांड़ी रुटी : जब रुटि तैं तवा मा एक हाउ द मा पकये जांद त इन रुटि तैं इकहांड़ी रुटि बुले जांद (जन तंदूर मा या तंदूरी )

Copyright @ Bhishma Kukreti , Mumbai, India

ठुंगार (सलाद आदि )

Garhwali Cuisines, Garhwali dishes, Garhwali Recipes, Kumaoni Dishes, Kumaoni Recipes, Himalyan Dishes, Himalayan Cuisines, Himalayan food, Himalayan Khana , Garhwali Rasoee, Kumaoni Rasoee . Garhwali Khana, Garhwali Food, Garhwali Food
ठुंगार (सलाद आदि )
Bhishma Kukreti
उन त गढ़वाली मा सलाद कु क्वी नाम नी च पण नजीक कु शब्द ठुंगार ई च . ठुंगार कु अर्थ हुन्द जू मुख्य नि होऊ पण थ्वड़ा सि ठुन्गारे जाओ जन खांद दें हरी मर्च कु ठुंगार .
ठुंगार अर सलाद छन :
अ---
१- मूल़ा
२- हरी मर्च , लाल मर्च
३- कखड़ी
४- शाकाहारी या मंशाहारी कछ्बोल़ी
बी--फलूं कु सलाद
१-लिम्बू
२-कागजी निम्बू
३-चकोतरा
४-पपीता
५-नरंगी , किम्पू, माल्टा
अब त भौत सी चीजुन सलाद मिली जान्दन

Copyright @ Bhishma Kukreti, Mumabi 2010

Tuesday, June 8, 2010

भड़यूँ खान पान ( Roasted Food in Camp Fire )

Himalyan Cuisines, Garhwali Dishes, Ethnic Kumaoni Recipes , Garhwali Food, Kumaoni food, Food in Uttarakhand , Food in Garhwal, Food in Kumaon

भड़यूँ खान पान ( Roasted Food in Camp Fire )
भीष्म कुकरेती

कुमाओं, गढ़वाळ , नेपाल मा भौत सि चीज भडे क खये जांद
शिकार : क्वी बि शिकार होऊ जानवर तैं पैल भड़ये जांद .
उमी : उमी वांखण बुल्दन जो स्यूं बलड़ अलाव मा धरिक भड़ये जाओ (Quick Roasting ). ग्युं, जौ, क्वादु , झ्न्ग्वर, जुंडळ, कौणी क हरो पर पक्याँ बलडों तैं अलाव मा भ ड़ए जान्द अर फिर भड़याँ दाणु तैं चाव से बुकये जांद . उमी मा सवाद क बान भूज्याँ भ्न्गुल, गुड़ , अखोड़ बि दाल़े जांद
भड़यीं मुंगरी : मुन्ग्र्युं तैं भडे क बुकाण / खाण त सरा भारत मा बि एक आम प्रचलन छ
फुळडों तैं भड़याँण : दाळ जन सूँट , तोर, (या कबी कबी गहथ ) का फुळड़ऊँ तैं आग मा भडेक बि बुकये जांद
कंद अर म्याला : भौत सा कंद जन प्याज, तैडू, या म्यालाओं तै भी भड़ेक खये जांद

Copyright@Bhishm a Kukreti, Mumbai, India, 2010

पहाड़ तिस्वाळु छ

हे दिदौं,
छोया ढुंग्यौं कू पाणी हर्चिगी,
भै बन्ध तिस्वाळा छन,
भटकणा छन, तरसणा छन,
कख मिललु पाणी?

पेन्दा था छकि छक्किक,
गाड, गदना, धारा, मगरा कू पाणी,
किलै हर्चि होलु,
पहाड़ कू ठण्डु पाणी,
यू कैन नि जाणि,
आज ह्वैगिन गाणी.

छोया ढुंग्यौं कू पाणी पीजा,
आज असत्य ह्वैगि,
क्या प्रकृति गुस्सा ह्वैगि?
या बद्रीविशाल जी रूठिगी.

देखणा छन द्योरा जथैं,
कब आलु काळु बस्गाळ,
होलि घर्र घर्र बरखा,
फुटला छोया पहाड़ मा,
फिर बगलु ठण्डु पाणी,
गाड, गदना, धारा, मगरौं फर.

पहाड़ प्रवास मा,
देखि मैन,
"पहाड़ तिस्वाळु छ",
कनुकै बुझलि तीस,
रीता भाण्डौं की,
तिस्वाळा मन्ख्यौं की.

स्वरचित: जगमोहन सिंह जयाड़ा "जिज्ञासु"
(सर्वाधिकार सुरक्षित एवं यंग उत्तराखंड पर प्रकाशित)
दिनांक: ७.६.२०१०

बौड़ी (बड़ी) कु साग

Uttarakhand Cuisines, Kumaoni Vyanjan, Garhwali Recipes, Kumaoni Cuisines, Himalayan Cuisines, Himaalyan Food
बौड़ी (बड़ी) कु साग
भीष्म कुकरेती

बौड़ी (बड़ी ) को महत्व कुमौं गढ़वाल नेपाल भौत ई जादा च , बौड़ी कुमाऊं गढ़वाल नेपाल मा एक खाश व्यंजन च
बौड़ी बणाणो ब्युंत (तरीका) :
बौडी ऊड़द अर गहथ कु बणदो . उड़द की बौडी तै उड़दी अर गहथ की बौडी तै गथुड़ी बुल्दन
दाळ तै ठंडो पाणी माँ खूब भिजये जांद फिर पिसे जांद जै तै बौड़यूँ मस्यटु बि बुल्दन .
मस्यट मा पिस्याँ मसालों, पिस्याँ या दल्यां लौंग, काल़ी मर्च मिलये जांद
जादातर मस्यट मा भुज्यलू काटिक ठीक तरां से मिलाये जांद, पिंडालू /पिंडालू क डंठल भी मिलये जांद
फिर माल मसालों मिल्युं मस्यट क छोटी/ छ्वटी- छ्वटी गोल़ी बणये जान्दन अर घाम मा चार पांच दिन तलक सुकये जांद जब तक की बौडी सुकी नि जवान .
साग बणाण
बौड़यूँ तै थोड़ा सि देर कुण भिजये जांद फिर तेल मा खुड़कए (भूनना ) जांद जब तलक की बौड़ी भूरिण नि ह्व़े जावन. बौड़यूँ मसाला सवाद को हिसाब से ही डाल़े जांद.
बौड़ी तैं तरीदार सुको जन चाहो बणये जांद .
बौड़ी आलू, पिंडालू , प्याज क पतों, प्याज, पालक , मूला पत्ता/ घिंडकूं दगड बि बणये जांद

Copyright:@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, June 2010

दाळऊँ/ दालुं मस्यट कु तरीदार साग

Kumauni Vyanjan, Garhwali Khan Pan, Kumauni Khana Khazana, Uttarakhandi Recipes, Uttarakhand Cuisines, Food of Garhwal, Kumauni Bhojan, Cuisines of Garhwal Kumaun , Himalyan Culinary Traditions
दाळऊँ/ दालुं मस्यट कु तरीदार साग
भीष्म कुकरेती

दाळ तैं जब भिजैक /भिगाकर /उसए /उबालिक़ पिसे जव ट वै पीठु (Ddough) तै मस्यट बुल्दन .
पाणी मा भिगायण दाळ पिसिक बण्यु मस्यट से जू तरीदार साग बणदू वै तैं फाणु बुल्दन
पण जब दाळ तैं उसए (boil) जांद फिर सिलवट या मिक्सी मा पीसिक मस्यट बणये जांद अर तरीदार साग बणदो त वै साग तै अलग अलग नाम दिए जांद
उबल्याँ दालुंक मस्यट तैं छौंकिक , मैणु मसाला मैलिअक पाणी दलिक फिर से थड़कये (पकाना ) जांद अर वै पन्द्यर साग तै ज मा चाहो खाओ
तोर, गहथ , उड़द , लुब्या (Beens) सूँट, रयांस, चणा आदि दाळ तै उबलिक फिर पिसिक मस्यट से तरीदार साग बणये जांद हाँ ऊड़द को kam ही इन इस्तेमाल होंद

Copyright @bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

थिन्च्वणि / थिंच्वाणी (Crushed Vegetable)

Uttarakhand Cuisines, Kumauni Recipes, Garhwali Khana Khazana, Uttarakhand ka Bhojan, Kumauni Food,
Recipes of Uttarakhand
थिन्च्वणि / थिंच्वाणी (Crushed Vegetable)
भीष्म कुकरेती

थिन्च्वणि को अर्थ होंद थींची क . सब्जी तैं सिलवट मा धौरिक ल्वाड़न थिंचे जांद अर तब यांक सूखी भुज्जी या तरीदार साग बणये जांद
थिन्च्वणि द्वी किस्म क hund एक ट निखालिश एक ही सब्जी की थिन्च्वणि-भुज्जी या फिर रल़ो मिसोऊ कौरिक मिश्रित थिन्च्वणि .
फिर आलण कु दगड़ या बगैर आलण (curry making medium ) कु बि थिन्च्वणि होंद . आलण बि कथ्या किसम हुन्द जन की मुन्ग्र्युं ऑटो , झंग्वर , कौणि , गहथ को मस्यट , उन आलू, पिंडालू मा त आलण बणणो गुण होंद
जादातर मूला, पिंडालू , अल्लू , तैडू छीमी, कु थिन्च्वणि बणद , पण लम्यंड (चचिंडा ), गूदड़ी (तोरई ) , मुला क जिन्न पत्ता, सूंट, छीमी क फुळडउ, हरो छ्वटु खीरा दाणु , बसिंगु क बि थिन्च्वणि बणदू ,
थिन्च्युं चीज तै छौंकिक मैणु मसाला मिलैक तरीदार साग या सूखी भुज्जी बणये जांद

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010

खीरा (कद्दू ) क कुछ खास व्यंजन

Kumauni Cuisines , Kumauni Food, Garhwali Vyanjan, Uttrakhand ka Khan Pan
गढ़वाली व्यंजन , कुमओनी व्यंजन , गढ़वाली खां पान, कुमाउनी खाना
खीरा (कद्दू ) क कुछ खास व्यंजन
भीष्म कुकरेती
पुराणो गढ़वाल कुमाओं नेपाल मा खीरा (कद्दू ) क बड़ो मातम (महत्व) छौ . बरसात उपरान्त स्ब्ज्युं मा खीरा की बड़ी मान्यता छे किलैकी ठड़यूँ परांत भुज्ज्युन को अकाळ सि इ रौंद छौ
खीरा क पत्ता औण से ही खीरा की भुज्जी शुरू ह्व़े जांद अर पक्युं खीरा क दाण से कतना इ प्रकार की भुज्जी बणद
खीरा पातs (टुखल, खिर्बुज ) भुजी
खीरा पतों से आप कथगा ही भुजी बणे सक्दवां
१- हरी भुजी :जन मूल पलिंगु (पलक) की भुज्जी
२- रल़ो मिसों ( मिश्रित ) भुज्जी : खीरा क तुखुल या पतों तैं मूल़ा , पिंडालूँ, मर्सों पात दगड़ काटिक भुज्जी बणद
३- मुला, पिंडालू , खीरा क कच दाणों दगड मिलैक बि भुज्जी बणद, भिन्डी क द्वी चार फुळड़ काटो अर पतों मिश्रित सब्जी सवादी होंद
४- कपिलू/धपड़ी : काच मुंगरी पीसिक , मुन्गर्युं ऑटो , कौणी, झंगवर आदि को आलण (Curry making medium) की सहायता से धपड़ी , कपिलू /क्फ्लू बणद
५- काचो गह्थुं को मस्यट (Dough made by soaked and grinded Gahth) की सहायता से फाणु बणये जांद
खीरा क दाणु साग भुज्जी
काचो/ पक्युं खीरा दाणु से भौत सि भुज्जी बणदन
१- काचो कद्दू की आम सूखी भुज्जी पण मेथी को छौंक जरुरी च ' कथि जादा पाणी मिलैक प्न्द्यरु साग बणान्दन
२- मुला , पिंडालू क दगड़ भुज्जी बणये जांद .
इन्नी पक्युं खीरा दाणु से बि वाई भुज्जी बणद ज्वा काचो दाणु से बणद
३- रेलू/रायता :खीरा तैं उबाळीक भुरता बणेक (Crushed the boiled vegetable by hand or so ) वै मा छांछ या दही मिलैक फिर पकैक रेलू बणये जांद . खीरा तैं पकैक ठंडो भुरता मा दही मिलैक रायता बणदू
४- खीरा क म्यालों क गुदुल तैं ठुगारिक खये जांद

Copyright Bhishm Kukretim Mumbai, June 2010

Thursday, June 3, 2010

ढुंगळ सवाद अर सहकारिता , सामाजिक सरोकार को प्रतीक

Kumauni Vyanjan, Garhwali Vyanjan; Garhwali Cuisines, Kumauni Cuisines; Kumaoni Recipes, Garhwali Recipes; Kumauni Food, Garhwali Food , Garhwali Khana , Kumaoni Khan Pan
ढुंगळ सवाद अर सहकारिता , सामाजिक सरोकार को प्रतीक
भीष्म कुकरेती
ढुंगळ को शाब्दिक अर्थ होंद जो रुट्टी /रोट/रोटी ढुंग (पत्थर ) मा धौरिक बणये जान्द . ढुंगळ डेड द्वी इंच म्वाटो अर डेड द्वी इंच को दाएमीटर की गोळ रोट खुणि बुल्दन
ढुंगळ, गढ़वाळ, कुमाऊं, नेपाल की एक सांस्कृतिक सामाजिक (सन्जैत ) सरोकार संबधी व्यंजन/खाणक च . ढुंगळ कबि बि डयार्म (घर ) नि बणदो . ढुंगळ या त ग्वाठ्म, रास्ता मा , या सामाजिक सवाद ल़ीणो बान ई बणये जांद . सरा गाँव वला गाँव से भैर कै चौरस पुंगड़ (जख बथौं नि आन्द ) मा एक साथ ढुण्गळ बणान्दन अब जू सब्बी गाँव वल़ा कट्ठा ह्वेक ढुंगळ बणाणो रिवाज पहाड़ीगाऊँ मा ख़त्म होणु च त यांको साफ़ अर्थ च अब सहकारिता मा कमी आणी च .
ढुंगळ बणाणो बान गुसा (गोबर क तवा जैसा ) , चपड पतलो पर मजबूत पत्थर चयांद .
पैल गूसों तैं एक जगह पर कट्ठा कौरिक अलाव जळये जांद आटा की लोई बणऐक, मोटी गुन्द्की तैं तिमल क लाबों पुटुक धरी क द्वी पत्थरूं क बीच धरे जांद अर फिर पत्थरूं तैं अलाव मा धौरिक तब तक पकये जांद जब तक भित्रो ऑटो पकी नी जाओ . पकणो बाद ढुंगलोँ बिटेन जल्यूं लाब , रंग्डू , म्वासु अलग करे जान्द .
ढुंगळ जादातर उड़द की दाळ मा ही खाए जांद . ढुंगळ ग्युं आटु या कोदो अर ग्युं क रल़ो मिसों कु ऑटो से बणद
प्रथा :
गाँव मा पैल यू निर्णय लिए जांद बल आज ढुंगळ बणाण . फिर दिन मा बचा लोग गुपळ/उप्पल /गुस्सो जमा करदन अर जख्म ढुंगळ बणाण उखम अलग जगा मा ढेरी बणेक धरी देन्दन . दाळ अर मसाला मिल्वाक (सभी क योगदान ) मा हरेक परिवार से लिए जांद . श्याम दें सब अपणो अपणो आटो की गुन्द्की ( Dough) ड़यार बिटेन लयान्दन. गुप्लूं क ढेर्युं मा आग लगये जान्द अर अलाव तैयार करे जान्द . दगड मा एक चुलू तैयार कौरिक उखम उड़द की सन्जैत दाळ बणये जान्द . अर ढुंगळ - दाळ बणणो उपरान्त सौब एक ही जगा मा बैठिक खांदन
आप तैं आश्चर्य होलू की ये सन्जैत भोज मा हरिजन अर बिट्ठ (सवरण ) दगड़ी होंदन , हाँ दाळ सवर्ण बणान्दन अर हरिजन अपण ढुंगळ अलग सि ढेर्युं मा बणादन .

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India 4th May 2010

खीरा (कद्दू) अर काखड़ी क म्यालौं (बीज ) उपयोग

खीरा (कद्दू) अर काखड़ी क म्यालौं (बीज ) उपयोग
भीष्म कुकरेती
म्याला माने फल क भीतर बीज . खीरा (कद्दू) अर कखडी क म्यालों कु उपयोग भोजन मा बि होंद . खीरा अर कखड़ी क म्यालौं क छुक्यल (भूसा, भैर कु कडक भाग, outer thck and stiff layer , ) तै गाडिक /उतारिक भित्रौ गूदेदार भाग तैं काची बि खये जांद अर म्यालों तैं भुजिक छुक्यल गाड़ीक गुदा तै खाए जान्द . कखडी म्यालों तैं खीर, झंगवरभति , हलवा, सूजी मा सवाद बढाणो बान बि डाले जांद

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India 4th May 2010

छ्युंती क दाणो ( चिलगोजा ) उपयोग

Kumauni Garhwali Vyanjan; Garhwali Kumauni Cuisines; Kumaoni Garhwali Recipes; Kumauni Garhwali Food
छ्युंती क दाणो ( चिलगोजा ) उपयोग
भीष्म कुकरेती
छ्युंती माने कुलें (चीड ) देवदारु (देवदार) क फल. छ्युंती क भीतर दाण होंदन जै तैं छ्युंती क बीज / दाण/myala बुल्दन .
छ्युंती क बीज गोर मा भूक मिटाणऔ साधन बि ह्व़े सकद त छ्युन्त्युं बीजूं तैं भुजिक बुखण (सुखा भूज्याँ खाजा ) क दगड बि मिलाये जान्दन. छ्युंती क बीज स्वाद मा चल्मल (तेल को प्रभाव वल़ू स्वाद ) होंद त बुखाण मा सवादी /टेस्टी होंदन. कबि कबि क्वी छ्युंती क बीजूं तैं चौन्लूं खीर मा या झंगवर भत्ती (झंगोरे की खीर) मा बि डाल़ी दिन्दन .

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India 4th May 2010

गीन्ठी एक पौष्टिक व्यंजन

Kumauni Garhwali Vyanjan; Garhwali Kumauni Cuisines; Kumaoni Garhwali Recipes; Kumauni Garhwali Food
गीन्ठी एक पौष्टिक व्यंजन
भीष्म कुकरेती
गीन्ठी एक जमीनाऊ तौळ हूण (गीन्ठी एक पेड़ भी हुन्द पण ऊ अलग गीन्ठी होंद ) वल़ू कंद को नाम छ अर भैर एकु बेल हुन्द अर पत्ता बेल तैडू जन ही होंद . यू जन्ग्लूं मा हुन्द अर बरसात का बाद ही बेल तैं पकड़ी क गीन्ठी क दाण खुदाई से खुदे जान्दन
गीन्ठी क दाण गोळ अर भूरिण रंग क होंदन . गीन्ठी क दाणु तैं उसए / उबाल़े जान्द अर फिर भैराक छुक्यल गाडीक काटिक खूब धुएं जांद अर तब खाए जान्द . लूण मर्च का दगड बि खाए जांद अर बगैर लूण मर्च क सलाद जन बि खाए जान्द. कुछ लोग आलू जन भुज्जी बि बणाइ लेंदन. चूँकि गीन्ठी भौत ही कड़ो हुन्द त सबी गीन्ठी तै पसंद नि करदन पण पौष्टिक सलाद मा गीन्ठी अब्बल कंद च

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India 3rd May 2010

बाबाओं की फ्रेंचाईज बिकाऊ है

मेरा बचा पड़ने में होसियार है ! कम्पुटर में पी एच डी ,तथा एम् बी ए फाइनेंस से है ! दिखने में सुन्दर ! बोल चाल में मधुर ! बाणी मे जैसे सहद घुला हो ! बाबजूद इन सबके उसे ठंग की नौकरी नही मिल पा रही है ! घर पर बैठा है ! माँ परेशान है ! मै परेशान हूँ और सबसे ज्यादा परेशान वो है ! एसा भी नहीं , की उसने अप्लाई नही किया हो ! उससे जो भी बन पडा है उसने किया और कर रहा है ! हम इसी चिंता में थे की हिन्दोस्तान से मेरे एक मित्र्र का फोन आया ... रामा - रूमी के बाद उसने कहा ---- " कैसे हो ? "
मैंने कहा - " ठीक हूँ , तुम सुनाओ ..?
वो बोला मज़े में हू ! इधर उधर की बात करने के बाद उसने सीधा सवाल किया .. --" छोटा क्या कर रहा है ?"
-- "कुछ नहीं .. कम्पुटर में पी एच डी , एम् बी ए फाइनेंस से किया है , इन डिग्रियों के होते हुए भी काम नहीं मिल रहा है " ..मैंने उत्तर दिया !
रिसेशन चल रहा है शायद इसी बजह से काम नहीं मिल रहा होगा उसने कहा !
मैंने कहा .. "हां " ये भी हो सकता है !
उसने फिर सवाल किया ... " वेसे कितने का पॅकेज मिल जाएगा इसे ... अगर काम मिलता है तो ? "
मैंने कहा --" कम से कम ३ या ४ लाख के बीच .. साथ में हेल्थ पॅकेज भी !
उसका जबाब था " --- बस ..," ! उसके बस कहने के अंदाज से मै हैरान /परेशान सा हो गया था जिस लाईट मूड में उसने कहा ! मुझे लगा की ४ लाख उसके लिए जैसे कोई मायने ही नही रखता ! या उसके पास इससे भी कोई बडिया पॅकेज है !
मैंने उससे कहा -- " यार तू तो , बस, एसे कह रहा है जैसे तेरे पास इससे भी बड़िया आफर है ? "
उसने तुरन्तु कहा --" है ना ..."
जिज्ञासा बस मैंने उससे पुछा .. " क्या है जरा बता तो ? "
उसने कहा .. " बताता हूँ , बताता हूँ ! पहले ये बता की वो बोल चाल में कैसा है ?
मेरा उतर था " बहुत अछा है ! कालेज में उसे डिबेट में प्रथम स्थान मिला ! जब बोलता है धारा प्रबाह ....
उसने मुझे बीच में ही टोक कर कहा ... क्या कहा तुने .. धारा -प्रबाह ...."
"हा.., हा ... क्यूँ? " मैंने उसे प्रश्न किया !
उसने मेरे प्रशन का उत्तर दिए बिना ही अपना अगला सवाल पूछा -- " जनता के साथ क्या वो आँख मिलाकर बाते कर सकता है ?
मैंने कहा कमल है .." कहा ना, डिबेट में उसे प्रथम स्थान मिला है और डिबेट का मतलब तो तू अछी तरह से जानता है ! वो बाजपेई जैसे शैली में भी बात कर सकता है बिना रुक रुक कर क्यूंकि वो हर वाक्य की पीछे एक आध मिनट का गैप रखते है ! ये नहीं ! "
उसका अगला सवाल था -- " दिखने में कैसा है ?'
मैने उससे कहा .. " अब्बे तू .. उसके लिए नौकरी देख रहा है या छोकरी ? आखिर तू कहना क्या कहता है ?
उसने फिर वही सवाल किया -- " दिखने मै कैसा है ?"
मैंने कहा .. " सुन्दर है " जब मुझे रहा नि गया तो मैंने उससे कहा .. " अबे ये बता, की, तेरे पास कोई पॅकेज है भी या नहीं .. या , यो ही खामा खा ... "
वो बोला .. थोड़ा सब्र कर .. मेरे पास जो पॅकेज है , मै, उसमे ..., इसे देख रहा हूँ और अंदाजा लगा रहा हूँ की , ये फिट बैठता है या नहीं !"
मैंने पूछा -- " पॅकेज क्या है बताएगा भी ... ?
उसने मुझे कहा ... " बचा नार्थ अमेरीकामे कितना कमालेगा ? याहीना ३ / ४ लाख ! भाई जी ...., जो मैंने सोचा है ना ... ! अगर हमरा पुत्र मेरे बात मान ले तो ? एक साल में ही लाखो में नहीं, करोड़ो में खेलेगा वो ! "
उसकी बात को सुनकर में थोड़ा शकुचाय की कही वो, इसे , दो नम्बर के धंधे में तो नही डलवा रहा है ! प्रभु की अनुक्म्पासे अभी तक दो रोटी इज्जत की खा रहे है ! आज तक किसी ने हम पर उंगली तक नहीं उठाई है कही इस दल दल में फसा गए तो उसे याद करते ही मेरी रूह काप गई ! मैंने उसे से कहा " भाई , नहीं नहीं हमे नहीं पड़ना है इस पचड़े में ! "
उसने मुझे समझाते हुए कहा .. " अमा , यार , अभी मैंने बात शुरू ही नहीं और तुम बिना सुने ही घटने टेक दिए ! " मै ये देख रह हूँ की ये मेरे सोचे हुए प्लान में कहा फिट बैठ रहा है ! यहाँ हिप्पीयो के बाद आज कल बाबाओं की चल निकली है ! उनकी फ़्रैन्चाइज खुली है ! मै तो कहता हूँ..., तू , उसके लिए ये फ़्रैन्चाइज ले ले ! तू हां कर बाकी मुझ पे छोड़ दे ! मेरे अछे कनेक्शन है देशी और विदेशी बाबाओं से ! अरे भाई.. यहाँ तो कुक्र्मुते की तरह आये दिन बाबा पैदा हो रहे है ! कोई ये बाबा , कोई औ बाबा .. फिर हमरा बचा तो फोरैन रिटर्न वाला बाबा के नाम से जाना जाएगा ! यहाँ के लोग तो लगे लगे उसके पीछे बल्कि बहार याने विदेश के भी लगेगे !
तुने पैकज की बात करी है तो सुन .. चोरसिया बाबा १ करोड़, ! राधे शेम गोरे गौवाले २ करोड़ ,! बब्बा धन्शु ८ करोड़ !, बाबा बज्नेश १५ करोड़ ! बाबा बाम्बेद ४० करोड़ ! ये सब एक महीने का पॅकेज है एक महीना का ! मैंने अपने बेटे का नाम भी रख दिया है " बाबा विदेश्पुरी -नोर्थ अमेरिकावाले " ! मान सन्मान ..कारे , मकान , जमीन सब देखते ही देखते यु समझ पलक झपकते ही ! बोल , क्या कहता है ले लू फ़्रैन्चाइज .... !
मैंने ना नुकुर करते करते भी हां भर दी ! बबब्बो की कृपा से धंधा चल पड़ा है ! अब तो वो जाहा भी जाता है अपने साथ मुझे भी ले जाता है और अपने बगल एक उचे आसन में मुझे बिठाता है ! लोग पहले मेरे पाऊ छुते है बाद में उसके ! मेरा आशिर्बाद पहले लेते है बाद में उसका ! पहला चदवा मुझे चडाते है बाद में उसे ! इस फ़्रैन्जाइज को लेकर मै बहुत खुश हूँ ! जो सोचा नही था वो मिल गया ! वो भी , बेबात में ! साथ में दुखी भी हूँ ? दुखी इसलिए की , पैसे की बेकद्री अगर कही देखनी हो तो मेरे देश में बाबाओं के पंडालो में जाकर देखा जा सकता है !

पराशर गौर